BFG – wentyl bezpieczeństwa

Bankowy Fundusz Gwarancyjny od początku kryzysu finansowego odgrywa coraz ważniejszą rolę wśród instytucji tworzących sieć bezpieczeństwa finansowego państwa. Jego działalność jest jednak mniej znana niż trzech regulatorów, których funkcje uzupełniają się wzajemnie w dbaniu o stabilność systemu finansowego. Wkrótce kompetencje BFG mogą zostać rozszerzone. Warto przypomnieć jego historię i podstawowe zadania.

Potrzeba powołania instytucji gwarantującej depozyty zrodziła się w pierwszej połowie lat 90., gdy na fali przemian gospodarczych i przy liberalnej polityce licencyjnej nadzoru bankowego powstało w Polsce kilkadziesiąt nowych banków. Wiele z nich, przy bardzo słabej kapitalizacji i braku odpowiedniego know-how, nie przetrwało próby czasu, upadło lub zostało przejętych przez inne, silniejsze podmioty. Upadłości dotyczyły głównie banków spółdzielczych, ale dotknęły też kilku działających w formie spółek akcyjnych. W latach 1993–1994 nasiliły się trudności finansowe w wielu bankach, cały sektor ponosił straty, a władze państwowe oraz NBP włączyły się w jego restrukturyzację. Jednym z elementów przywracania nadwyrężonego zaufania do banków było uchwalenie w 1994 roku ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, która powstała rok później, by gromadzić i zarządzać środkami na wypłaty gwarantowanej sumy depozytów w przypadku upadłości jakiegokolwiek działającego w Polsce banku. Od momentu utworzenia w 1995 roku BFG przeprowadził wypłaty środków gwarantowanych dla klientów 94 banków postawionych w stan upadłości, głównie spółdzielczych (89 przypadków), ale także dla pięciu banków komercyjnych. Łącznie 319 tysiącom osób wypłacono środki o wartości ponad 814 mln zł.

Co jest objęte ochroną?

Uczestnictwo w polskim systemie gwarantowania jest obowiązkowe i dotyczy banków krajowych, zarówno spółdzielczych, jak i komercyjnych, a także oddziałów banków zagranicznych, które mają siedziby poza UE, o ile nie należą do żadnego systemu gwarantowania lub poziom gwarancji systemu, do którego należą, jest niższy od tego, który zapewnia polski. Od 29 listopada 2013 r. gwarancjami BFG objęte sa również, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Depozyty w bankach, które działają w Polsce w formie oddziału instytucji kredytowej z siedzibą w innym kraju UE, są objęte gwarancjami instytucji z kraju macierzystego tego banku.

Gwarancje polskiego systemu ochrony depozytów obejmują depozyty złotowe i walutowe osób fizycznych, osób prawnych, w tym samorządów, innych podmiotów posiadających zdolność prawną, a także szkolnych kas oszczędnościowych i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Takiej ochrony nie mają natomiast depozyty Skarbu Państwa oraz instytucji finansowych – banków, funduszy inwestycyjnych i emerytalnych, ubezpieczycieli oraz biur maklerskich. Wyłączenie spod ochrony dotyczy także depozytów kadry zarządzającej banku postawionego w stan upadłości – do poziomu dyrektorów centrali oraz akcjonariuszy tego banku, jeśli posiadają przynajmniej 5 proc. udziałów. Ustawowo chroniona kwota, obecnie 100 tys. euro, dotyczy sumy wszystkich depozytów danego deponenta zgromadzonych w jednym banku. Jeśli np. małżonkowie posiadają wspólne rachunki bankowe, to kwotę gwarancji liczy się dla każdego z nich osobno.

Mechanizm działania

Środki na wypłaty gwarantowanych kwot gromadzone są w poszczególnych bankach objętych systemem gwarancji w ramach specjalnego, wydzielonego funduszu. W razie upadłości banku i konieczności dokonania wypłat jego klientom gwarantowanych kwot, pozostałe banki uczestniczące w systemie dokonują stosownych wpłat na rachunek BFG. Środki gromadzone w bankach nie są jedynym źródłem finansowania działalności gwarancyjnej BFG. W przypadku gdyby okazały się one niewystarczające, BFG może m.in. wykorzystać fundusze własne, pozyskać środki w postaci dotacji lub pożyczki z budżetu państwa lub zaciągnąć krótkoterminowy kredyt w NBP. Oprócz działalności gwarancyjnej BFG realizuje także działalność pomocową dla banków, które są zagrożone niebezpieczeństwem niewypłacalności. Ma możliwość udzielania im pomocy finansowej na samodzielną sanację lub też na przejęcie banku zagrożonego przez inny zdrowy bank lub innych udziałowców. Na ten właśnie cel wszystkie banki wnoszą do BFG tzw. opłatę roczną. Działalność pomocowa BFG pozwala ograniczyć sytuacje, w których dochodzi do upadłości i konieczna byłaby wypłata środków gwarantowanych. Według danych na koniec 2011 roku od początku istnienia Funduszu BFG udzielił ponad 100 pożyczek na kwotę blisko 3,8 mld zł

Planowane zmiany

Wkrótce katalog zadań BFG może zostać istotnie rozszerzony o kwestie związane z restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją banków. Wyciągając wnioski z kryzysu bankowego, który po upadku Lehman Brothers rozlał się ze szczególną siłą w USA i Europie, wiele krajów opracowało koncepcję tzw. resolution. W ramach UE przepisy regulujące te kwestie mają być jednym z elementów tworzącej się unii bankowej. Także w Polsce w ramach prac przygotowana już została szczegółowa koncepcja tego procesu oraz projekt stosownej ustawy, który niebawem ma trafić do konsultacji społecznych. Zgodnie z jego założeniami BFG ma być wyposażony w nowe uprawnienia i instrumenty, jako instytucja odpowiedzialna za uporządkowaną likwidację banków. Rozwiązanie to ma eliminować przerzucanie na podatników kosztów ratowania podmiotów, które popadły w tarapaty. Środki na ten cel będą pochodzić z nowej, wnoszonej przez banki opłaty ostrożnościowej.

• Pierwszą na świecie instytucją gwarantującą depozyty zgromadzone w bankach była Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) powołana w USA w 1933 r. Amerykański system gwarancyjny powstał, jako bezpośrednie następstwo Wielkiego Kryzysu (w latach 20. i na początku lat 30. w Stanach upadało, czyli bankrutowało, rocznie około 600 banków). W Europie pierwszy system gwarantowania depozytów powstał w Niemczech w 1966 roku.

 Izabela Świderek-Kowalczyk
ekspert PKO Banku Polskiego