Zygmunt Rozwadowski „Zajęcie Urzędowa przez 1. Pułk legionów polskich w 1915 roku” (1938)

Mieszkańcy Urzędowa i Ziemi Urzędowskiej zapisali piękne karty walki o niepodległość. Ich patriotyzm zaznaczył się przede wszystkim w pierwszym dwudziestoleciu tego wieku (1900-1918). Wnieśli wówczas wybitny wkład w walkę z caratem. Wzięli czynny udział w pierwszej wojnie światowej oraz w walkach o odzyskanie niepodległości i budowie Polski Odrodzonej w 1918 r. W bitwie o Urzędów udział brała I Brygada Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego, która włączyła się do walki z cofającą się armią rosyjską. Rozwadowski uwiecznił ten moment – legionistów odpierających atak wojsk rosyjskich.

Adam Bunsch „Karabinowa kula” (1929)

Dzieło przedstawia żołnierza w momencie, w którym dotyka go pocisk, a jednocześnie oczy zamyka mu piękna, młoda kobieta w zwiewnej szacie – anioł śmierci. Obraz Bunscha wpisuje się w nurt pacyfistyczny. Zestawienie śmiercionośnego pocisku z pięknem śmierci, młodymi ginącymi żołnierzami oraz wiosną w tle, ma ukazać bezsens wojny. Jest jednocześnie hołdem dla tysięcy bezimiennych poległych w walkach o niepodległość. „Karabinowa kula” jest jednym z obrazów z całego cyklu poświęconego I wojnie światowej.

Roman Kramsztyk „Legenda o koronie” (1916)

Autor obrazu, Roman Kramsztyk, był wybitnym portrecistą dwudziestolecia międzywojennego. Prezentowana podczas ekspozycji „Legenda o koronie” jego autorstwa jest nietypowa. Malarz prorokuje na niej odzyskanie przez Polskę niepodległości (obraz pochodzi z 1916 r.). Widzimy orła rozrywającego kajdany, czerwoną pelerynę, białe pióra oraz sceny w tle nawiązujące do historii naszego kraju. Kramsztyk w sposób podniosły i bardzo patetyczny przedstawił nadzieję, jaka obecna była w narodzie w tamtym czasie.

Zdzisław Jasiński, „Alegoria zwycięstwa w 1920 roku” (1920)

Niezwykle podobny w przekazie do „Legendy w koronie” obraz Zdzisława Jasińskiego powstał 2 lata po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Podobnie jak u Kramsztyka – centralna postać na środku, biało-czerwona flaga, waleczna postać z szablą i tarczą – stawia czoło wrogowi. Kobieta jest personifikacją Warszawy. Za jej plecami widać cokół kolumny Zygmunta i dachy starego miasta. Jasiński zaprezentował moment przed decydującą operacją wojny polsko-bolszewickiej. Data umieszczona przy sygnaturze autora – 13 sierpnia 1920 r. to między innymi data rozszyfrowania przez polski wywiad radiowy depeszy nakazującej atak na Warszawę.

Jerzy Hulewicz „Szarża” (1932 – 1939)

Choć zasadniczo w przypadku tego malarza można mówić o ekspresjonizmie, obrazowi „Szarża” bliżej do futuryzmu. I choć powstał on w późnych latach 30. XX w., blisko mu do grafik publikowanych w czasopiśmie „Zdrój” ukazującym się w czasach wojny polsko-bolszewickiej. Redaktorem „Zdroju” był właśnie Jerzy Hulewicz. W swoich dziełach nawiązywał on do bieżącej sytuacji politycznej i prezentował swoje poglądy. Popierał między innymi restytucję Polski z ziem trzech zaborów. Jednocześnie nawoływał do artystycznej rewolty.