Niedaleko pada jabłko od jabłoni, czyli jak dzieci przyjmują postawy rodziców względem wydawania pieniędzy

Chcesz nauczyć dziecko gospodarowania pieniędzmi, ale samemu na zakupach wypełniasz wózek po brzegi, nie patrząc na cenę? A może dziwisz się, że Twoje dziecko przestaje płakać tylko wtedy, gdy pozwolisz mu kupić zabawkę, przy czym samemu pocieszasz się nowym zakupem? Mechanizm jest prosty: zachowania dzieci względem pieniędzy są odbiciem zachowań ich rodziców.

Nie od dziś wiadomo, że rodzice są wzorem i autorytetem dla dzieci, szczególnie tych najmłodszych. To oni tłumaczą reguły społeczne, uczą kultury przy stole i pokazują, co jest „dobre” a co „złe”. Jednak kształcenie pożądanych zachowań nie kończy się na wyważonych słowach i dawaniu przykładu, wtedy kiedy rodzic uzna to za stosowne. Większość zachowań i przekonań my, dorośli przekazujemy dzieciom nieświadomie, poprzez codzienne zachowanie. Szczególnie wtedy, gdy myślimy, że dziecko nie skupia na nas uwagi.

Skąd się biorą zachowania i postawy?

Mówiąc o kształtowaniu zachowań dzieci przez dorosłych, na myśl przychodzi seria eksperymentów psychologa Alberta Bandury z lat 1961-1963. Grupy dzieci biorących udział w eksperymentach miały do czynienia z dorosłym modelem, który bawił się nadmuchaną lalką Bobo. W jednej grupie model zachowywał się agresywnie, kopał, bił i krzyczał na lalkę, w drugiej bawił się w standardowy, dziecięcy sposób. Okazało się, że większość dzieci po obejrzeniu agresywnego dorosłego, same stosowały przemoc w zabawie z lalką, w przeciwieństwie do dzieci z grupy nieagresywnej. W tym przypadku nastąpiło modelowanie, czyli wyrabianie zachowań i kształtowanie postaw, od których zależy, w jaki sposób postępujemy.

Jak udowodniono w eksperymencie, dorosły wcale nie musi mówić dziecku, co powinno robić, wystarczy że zachowuje się w dany sposób.

Obserwacja zachowania jest silniejsza niż perswazja słowna - jeżeli rodzic goni dziecko do łóżka, ale sam zostaje pooglądać do późna telewizję, dziecko przeważnie uparcie będzie trzymać się na nogach, bo chce być takie jak tata lub mama. Rodzice często więc nieświadomie przekazują dzieciom pewne treści. Nie inaczej jest w przypadku gospodarowania pieniędzmi. Nawet gdybyśmy powtarzali dziecku na okrągło, że musi rozsądnie wydawać kieszonkowe, aby starczyło mu do końca tygodnia, nie osiągniemy wymiernego skutku, jeżeli sami nadszarpujemy budżet, wychodząc ze sklepu z torbami pełnymi produktów, chociaż mieliśmy kupić tylko „chleb i mleko”.

Jaki ojciec, taki syn

Jak wyrobić w dziecku pożądaną postawę względem pieniędzy? Przede wszystkim trzeba zacząć od siebie. Warto poświęcić kilka minut na refleksję, w jaki sposób zarządzamy finansami, jak się zachowujemy na zakupach, jak mówimy o pieniądzach. Może się okazać, że powtarzamy slogany typu „nie wydawaj pieniędzy na niepotrzebne rzeczy”, po czym sięgamy po kolejny gadżet do domu, tłumacząc sobie pod nosem „to tylko kilkadziesiąt złotych, może się przydać”.

• O zł za kartę przedpłaconą z bohaterem kreskówki!

  Od 1 do 30 czerwca rodzic, który założy PKO Konto Dziecka, będzie mógł odebrać kartę przedpłaconą PKO Junior z wizerunkiem postaci z kreskówek Cartoon Network za 0 zł. Co trzeci mały użytkownik prepaida PKO Junior wybiera taką właśnie kartę.

Dziecko najczęściej obserwuje rodzica i jego podejście do pieniędzy podczas zakupów i płacenia. W tych momentach rodzic powinien zastosować reguły, które próbuje nauczyć dziecko: przed zakupami powinien sporządzić listę rzeczy do kupienia (warto zachęcić dziecko do uczestniczenia w tworzeniu listy!), w sklepie sprawdzać listę i kupować to, co zaplanowane. Jeżeli podczas zakupów trafimy na interesującą promocję lub zobaczymy artykuł, który jest potrzebny, ale nie ma go na liście, dobrze jest wytłumaczyć sytuację dziecku, zanim wrzucimy produkt do koszyka. Jeżeli wyjaśnimy dziecku, co to jest okazja cenowa i pokażemy, że produkt w niższej cenie warto kupić, bo ... (podajemy argumenty), dziecko będzie miało jasność sytuacji i zauważy spójność miedzy tym, co słyszy od rodziców, a tym co rodzice robią.

Podczas zakupów warto też porównywać ceny, czytać etykiety i pokazywać dzieciom, że czasami cena jest trochę niższa, ale gramatura produktu też jest odpowiednio mniejsza i bardziej się opłaca kupić nieco droższy, ale większy i wydajniejszy produkt. W ten sposób małymi krokami uczymy dzieci przedsiębiorczości.

Na pocieszenie - nowa sukienka

Pilnowanie zakupowego budżetu to uczenie racjonalnego gospodarowania pieniędzmi. Co natomiast ze sferą emocjonalną? Wydawanie i zarabianie wiąże się również z emocjami. Najczęściej jest to spowodowane odpowiednim skojarzeniem pieniędzy z daną sytuacją lub uczuciem. Nie raz słyszymy, że na poprawę humoru najlepiej kupić sobie coś nowego. Wybieranie i kupowanie wymarzonych rzeczy oczywiście sprawia przyjemność, jednak trzeba uważać, żeby nie stało się to jedyną receptą na chandrę.

Jeżeli dokonujemy zakupów pod wpływem emocji, uczymy dzieci radzenia sobie z różnymi uczuciami właśnie poprzez wydawanie pieniędzy. Podobnie sprawa wygląda w przypadku zarządzania wolnym czasem - jeżeli sobotnie popołudnie spędzamy w galerii handlowej lub w markecie, pokazujemy dzieciom, że jest to rodzaj rozrywki, zabicia nudy, a nawet sposób na utrzymanie bliskości w rodzinie.

Odpowiednie gospodarowanie pieniędzmi i zachowania z tym związane rodzą się w głowie - to nasze myśli, przekonania i postawy warunkują to, jak będziemy zarządzać swoimi finansami. Dlatego warto budować solidne podstawy przedsiębiorczości już u źródła, czyli w najmłodszych. Trzeba przy tym pamiętać, że nie wystarczy tłumaczyć, trzeba też pokazać odpowiednie zachowanie, pamiętając o słuszności popularnej maksymy „liczą się czyny, a nie słowa”.

Karolina Oleksa
psycholog, trener, wykładowca,
redaktor prowadząca czasopisma „Życie Szkoły”

• Jeżeli chcesz wyrobić w dziecku rozsądne postawy względem pieniędzy:

  • Bądź dla dziecka wzorem poprzez zachowanie, a nie tylko słowa.
  • Uświadom sobie swoje własne postawy i przyzwyczajenia względem wydawania pieniędzy.
  • Żeby nauczyć dziecka racjonalnego wydawania podczas zakupów, sprawdzaj ceny. produktów, wybieraj to, co ważne i potrzebne, staraj się nie kupować produktów pod wpływem impulsu.
  • W obecności dziecka unikaj wydawania pieniędzy jako formy poprawy humoru, odstresowania czy zabicia nudy.

Karolina Oleksa

psycholog, absolwentka studiów licencjackich z zarządzania, realizuje doktorat z psychologii w zarządzaniu. Zawodowo trener kompetencji miękkich, wykładowca Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu oraz redaktor prowadząca publikacji edukacyjno-psychologicznych, w tym m.in. wiodącego czasopisma dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej o nazwie "Życie Szkoły".

Czytaj także:

Dozwolone do lat 13

Rodzice jako autorytet w kwestii finansów osobistych

Jak wyjaśniać dzieciom kwestie finansowe, których nawet dorośli nie rozumieją?