Jakie są różnice między stowarzyszeniem a fundacją?

W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że nie posiadając funduszy lepiej założyć stowarzyszenie. Natomiast dysponując majątkiem, znacznie efektywniejsze może okazać się powołanie fundacji. Jakie są wady i zalety każdego z tych rozwiązań prawnych?

Stowarzyszenia i fundacje to najpopularniejsze formy prawne, jakie przybierają organizacje pozarządowe. Mimo że w praktyce ich działalność często wygląda bardzo podobnie, to w wielu kwestiach różnią się od siebie w sposób zasadniczy.

Założyciele i władze

Do założenia stowarzyszenia nie jest potrzebny żaden majątek. Konieczne jest natomiast co najmniej 15 osób (w stowarzyszeniu zwykłym, nie mającym osobowości prawnej, wystarczą 3 osoby). Członkami muszą być osoby fizyczne, posiadający polskie obywatelstwo (cudzoziemcy jedynie na wyjątkowych zasadach). Mogą angażować się w działalność tylko w charakterze członków wspierających. Władzami stowarzyszenia są:

• walne zebranie członków
• zarząd oraz
• komisja rewizyjna

Działalność opiera na pracy społecznej członków (art. 2 ust 3 Prawa o stowarzyszeniach). Jeśli liczba członków zmniejszy się poniżej wymaganego minimum (15 osób), jest to podstawa do jego likwidacji.

Żeby założyć fundację wystarczy jeden fundator - może nim być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna, (obywatelstwo nie ma tu znaczenia). W fundacji nie ma członków. Kieruje nią zarząd, a posiadanie organu kontroli wewnętrznej (np. komisji rewizyjnej) nie jest obowiązkowe.

Cel działania

• Niezarobkowe i zgodne z obowiązującymi przepisami prawa - to generalna zasada obowiązująca w przypadku ustalania celu działalności zarówno stowarzyszeń, jak i fundacji.

Cel, dla którego powstaje stowarzyszenie, nie ma znaczenia. Jego działalność może ograniczyć się wyłącznie do prac na rzecz swoich członków i nie musi być społecznie użyteczna - wręcz przeciwnie, może być zupełnie nierealna (np. Stowarzyszenie Poszukiwaczy Ufoludków) lub abstrakcyjna (np. Miłośnicy Zielonej Marchwi).

Z kolei działania fundacji muszą być użyteczne społecznie lub gospodarczo (art. 1 Ustawy o fundacjach). Nie może ona zostać utworzona w celu działania na rzecz fundatora, jego rodziny lub realizacji osobistych interesów określonej grupy. Cele fundacji muszą być rzeczywiste (np. Zamojska Fundacja Wspierania Przedsiębiorczości) i realne (np. Fundacja Pomocy Dzieciom Wybitnie Uzdolnionym) i mieć szerszy, ogólnospołeczny wymiar.

Majątek początkowy

W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji (akcie fundacyjnym) fundator wskazuje nie tylko cel działania powoływanego podmiotu, ale przede wszystkim składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację (art. 3 ust 2 i 3 Ustawy o fundacjach). Mogą nimi być: pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości albo nieruchomości. Przepisy prawa nie wskazują minimalnej wartości majątku, określają za to, że wyczerpanie środków finansowych i majątku fundacji jest jedną z przyczyn jej likwidacji (art. 15).

• Stowarzyszenie ani w chwili powstawania, ani w późniejszym czasie, nie musi dysponować majątkiem, bowiem swoją działalność opiera na pracy społecznej członków.

Bieżące finansowanie

Obie formy prawne mogą być finansowane poprzez dotacje (np. z administracji centralnej i samorządu), rozmaite granty (np. od organizacji pozarządowych), osoby fizyczne (np. zbiórki publiczne), osoby prawne (np. darowizny pieniężne lub rzeczowe), nawiązki sądowe oraz prowadzenie działalności zarobkowej we własnym zakresie. W tym ostatnim przypadku w grę wchodzi odpłatna działalność pożytku publicznego i działalność gospodarcza. Stowarzyszenia mogą ponadto być finansowane ze składek członkowskich.

1 procent

Zarówno stowarzyszenia, jak i fundacje - o ile posiadają zarejestrowany sądownie status organizacji pożytku publicznego (OPP) - mogą czerpać środki z odpisów 1 procenta podatku dochodowego od osób fizycznych. Aby trafić na listę organizacji uprawnionych do jego zbierania, status OPP trzeba uzyskać najpóźniej do 30 listopada w roku, za który podatnicy dokonują rozliczeń. Nadają go właściwe wydziały gospodarcze Krajowego Rejestru Sądowego sądów rejonowych - na wniosek samych organizacji. Status OPP może być odebrany wyłącznie na drodze sądowej.

Kwestie podatkowe i księgowe

W przypadku realizacji celów, które są wymienione w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych, oba typy organizacji mogą korzystać ze zwolnień. Jako że obydwie formy prawne są zobowiązane do płacenia podatku dochodowego od osób fizycznych, co roku muszą składać sprawozdanie finansowe do urzędu skarbowego. Kolejnym podobieństwem w tym obszarze jest nakaz rachunkowego wyodrębnienia działalności pożytku publicznego (nieodpłatnej i odpłatnej), a także działalności gospodarczej.

Nadzór zewnętrzny

Kontrolę zewnętrzną i nadzór nad działalnością stowarzyszenia sprawuje starosta powiatu, w którym znajduje się siedziba organizacji. W przypadku fundacji organem nadzoru, poza starostą, jest wskazany w statucie minister właściwy do spraw fundacji, do którego co roku należy przekazywać sprawozdanie merytoryczne z prowadzonej działalności.

Mariusz Tomczak

Czytaj także:

Pomaganie innym to najlepiej oprocentowana lokata

1 proc. dobrego serca pomoże odmienić los potrzebujących

Wśród liderów filantropii