Co nastolatek powinien wiedzieć o pieniądzach?

W wieku 13 lat nastolatek wchodzi powoli w świat dorosłych. To na tym etapie może już zgodnie z prawem zawierać drobne umowy i dysponować własnymi pieniędzmi. To jednocześnie czas najwyższy, by młody człowiek poznał podstawowe pojęcia związane z rynkiem finansowym.

Z punktu widzenia polskiego prawa wiek 13 lat to ważna granica. Od tego momentu dziecko uzyskuje tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Przejawia się ona w tym, że nastolatek może na własny rachunek zawierać drobne umowy w bieżących sprawach życia codziennego.

Wiek 13 lat jest kluczowy także z punktu widzenia prawa bankowego. Od tego momentu może samodzielnie dysponować środkami zgromadzonymi na swoim koncie bankowym. Z tego względu większość banków proponuje konta dla dzieci od 13. roku życia. Nie oznacza to jednak, że własnego konta nie może mieć już nawet kilkulatek. Rodzic może założyć takie konto i być jego pełnomocnikiem. Rachunki dla dzieci poniżej 13. roku życia oferuje PKO Bank Polski.

Konto dla nastolatka nie różni się w większym stopniu od konta dorosłej osoby. Młody człowiek może je obsługiwać w placówce, lub w elektronicznych kanałach - bankowości internetowej i mobilnej. Do rachunku wydawana jest karta debetowa, taka sama z jakiej korzystają dorośli. Za jej pomocą można płacić w sklepach, wypłacać gotówkę z bankomatów, używać jej do płatności internetowych oraz transakcji zbliżeniowych. W przypadku kont dla małoletnich w zasadzie jedyną większą różnicą w stosunku do standardowych rachunków, jest brak dostępu do produktów kredytowych. Nastolatek może natomiast zakładać lokaty czy korzystać z dodatkowych kont oszczędnościowych.

Bezpieczeństwo przede wszystkim

Jeśli młodociany zdecyduje się założyć konto i trzymać tam swoje nadwyżki, na przykład kieszonkowe, powinien poznać podstawowe zagadnienia związane z bezpieczeństwem bankowości internetowej, mobilnej i kart płatniczych. Przede wszystkim dane dostępowe do konta internetowego powinny by�8�pilnie strzeżone i nieujawniane nawet bliskim osobom. Jeśli dziecko przekaże takie informacje na przykład koledze, złamie regulamin banku. Konsekwencją będzie zwolnienie banku z odpowiedzialności w przypadku oszukańczych operacji.

Nastolatek może być szczególnie narażony na różne techniki phishingu. Jest to metoda działania złodziei internetowych, którzy wysyłają na losowo wybrane adresy e-mail żądanie, by pilnie zalogować się do swojej bankowości internetowej. Wiadomości przypominają prawdziwą korespondencję z banku, ale zawierają link kierujący na podrobioną stronę internetową. Należy uczulić dziecko, by za każdym razem sprawdzało poprawność adresu internetowego strony do logowania (musi być przedrostek https://). Na fałszywej stronie klient proszony jest o podanie swojego loginu i hasła, które w rzeczywistości wpadają w ręce złodziei. W kolejnym kroku pojawia się prośba o zainstalowanie programu specjalnego "antywirusowego" na telefonie. Program ten w rzeczywistości przechwytuje hasła SMS autoryzujące transakcje i przekazuje je oszustom. Alternatywnie dziecko może być poproszone o podanie haseł z karty kodów jednorazowych.

Karta debetowa do konta to klucz do gotówki. Chroni jej czterocyfrowy PIN. Pod żadnym pozorem dziecko nie powinno ujawniać go osobom postronnym. Nie powinno też zapisywać go w portfelu na kartce. Jeśli koniecznie potrzebuje zapisać PIN, najlepiej zrobić to wpisując dodatkowy kontakt do książki telefonicznej w komórce i tam zakamuflować kod. W  telefonie należy także dopisać jeszcze jeden numer - 828 828 282. Można pod nim zastrzec kartę, jeśli zostanie zgubiona lub skradziona. Istotne jest, by zgłosić stratę karty możliwie najszybciej. Bank odpowiada za transakcje dokonane skradzioną kartą przed jej zastrzeżeniem, ale dopiero od kwoty 150 euro (50 euro jeśli złodziej dokona transakcji zbliżeniowych). To spora kwota, bo wynosi mniej więcej 600 zł.

Uwaga na opłaty i pułapki

Z kontem osobistym mogą wiązać się opłaty. Warto przestudiować z dzieckiem cennik, bo z niektórymi pozycjami wiążą się niemałe prowizje. Dobrym przykładem jest opłata pobierana za wypłatę gotówki z obcego bankomatu. W niektórych bankach prowizja za taką operację naliczana jest procentowo i może sięgać nawet 4 proc. kwoty wypłaty. Jeśli małoletni wypłaci 200 zł z konta, bank pobierze 8 zł prowizji.

Bankomaty własne banku oznaczone są logo, a informację o maszynach partnerskich (czyli firm zewnętrznych, z którymi bank podpisał umowę) można znaleźć w aplikacji mobilnej banku. Drugą często spotykaną opłatą związaną z kartą płatniczą, może być opłata za nieużywanie plastiku. Bank może naliczać kilka złotych opłaty za obsługę karty, jeśli dziecko nie używa plastiku do płatności bezgotówkowych. Z reguły banki nie pobierają opłat za samo prowadzenie kont dla nastolatków.

Za oszczędzanie należy się nagroda

Dziecko powinno wiedzieć, że za przetrzymanie pieniędzy na rachunku w banku, należą mu się odsetki. Na tym etapie wystarczy, że będzie je traktowało jako nagrodę za wytrwałość. Młodociani klienci mogą korzystać z podobnych produktów oszczędnościowych jak dorośli - z lokat i kont oszczędnościowych (a nawet funduszy inwestycyjnych). Od nastolatka można już wymagać, by część pieniędzy, które zarobił lub dostał jako kieszonkowe odkładał. Na tym etapie warto wskazać mu dwa podstawowe narzędzia, które będzie w tym celu wykorzystywał: lokaty i konta oszczędnościowe.

Konta oszczędnościowe są wyżej oprocentowane niż ROR-y i pozwalają wpłacać i wypłacać pieniądze bez utraty odsetek. Taki rachunek sprawdzi się dobrze, jeśli dziecko planuje systematycznie oszczędzać na określony cel. Może odkładać tam drobne kwoty, tak by nie "mieszały się" z pieniędzmi przeznaczonymi na bieżące wydatki. Należy jednak pamiętać, że w kontach oszczędnościowych z reguły tylko jedna wypłata pieniędzy z rachunku w danym miesiącu jest bezpłatna. Za każdą kolejną banki pobierają wysokie prowizje, które mogą sięgać kilku złotych.

Kredyt jest odwrotnością oszczędzania

Inaczej sprawa wygląda w przypadku lokat. Dziecko może korzystać i z takiego produktu, ale jest on mniej elastyczny niż konto. Założenie w banku lokaty to w rzeczywistości zamrożenie pieniędzy na określony czas. Takie produkty sprawdzają się lepiej, jeśli chcemy zdeponować jednorazowo większą kwotę, na przykład kwotę zebraną na urodzinach. Nie warto zakładać lokat w sytuacji, gdy za chwilę dziecko będzie chciało z tych środków kupić rower lub zabrać je na wakacje.

Nastolatek nie może korzystać z kredytów, ale powinien wiedzieć, że pożyczanie gotówki z banku kosztuje. Warto wytłumaczyć dziecku, że w pewnym sensie kredyty są odwrotnością oszczędzania. Zasadnicza różnica polega na tym, że oszczędzając określony towar kupujemy na przykład po roku.  Biorąc kredyt towar dostajemy od razu, ale spłacamy go jeszcze przez rok. Za ten luksus musimy też dopłacić bankowi dodatkowo odsetki i prowizję. Nie zawsze jednak uda się uniknąć kredyty - trudno sobie wyobrazić, by rodzina zbierała na własne mieszkanie przez 30 lat.

Nastolatek powinien otrzymywać od rodziców kieszonkowe. Pomoże mu to rozplanować swoje wydatki. Wysokość kieszonkowego powinna być dobrana racjonalnie - dziecko nie powinno pozwolić sobie na wszystkie zachcianki. Z drugiej strony jeśli oczekujemy od małoletniego by oszczędzał, musi dostawać ekstra nadwyżkę, którą będzie mógł przeznaczyć na konkretny cel. Dziecko powinno mieć też przynajmniej ogólny wgląd w sytuację finansową rodziców. Dzięki temu łatwiej będzie mu poznać mechanizmy rządzące domowym budżetem. A ta wiedza zaprocentuje w przyszłości, kiedy sam będzie planował wydatki swojej rodziny.

Wojciech Boczoń
Analityk Bankier.pl

Czytaj także:

Khan Academy - edukacja przyszłości na wyciągnięcie ręki

Bankowanie przed 30.