Powrót orła na monety – historia polskiej waluty

Wizerunek orła towarzyszył Polakom na przestrzeni dziejów na proporcach i flagach, w herbach i symbolach, jednocząc rodaków i tworząc tożsamość narodową. Nieprzypadkowo ten królewski ptak znajduje się dziś na każdej monecie, którą znajdziesz w swoim portfelu. Także na nowej pięciozłotówce przygotowanej przez Mennicę Polską, z okazji 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości, a wyemitowanej dziś przez Narodowy Bank Polski. 

To szczególny pieniądz z okolicznościowym napisem nawiązującym do ważnej daty w historii naszego kraju. Jej nakład będzie wynosił do 38 424 000 – po jednej monecie dla każdego Polaka. Pięciozłotówki dostępne będą również w kasach PKO Banku Polskiego. Nie będzie jednak możliwości wymiany zwykłych monet na te okolicznościowe.

Od początku królestwa

Najstarszy wizerunek (jeszcze nie heraldyczny) orła jako znaku polskiego widnieje na okolicznościowym denarze Bolesława Chrobrego z około 1000 r., chociaż niektórzy sądzą, że to raczej wizerunek gołębia, koguta albo pawia. Umownie jednak przyjmuje się, że to historyczny symbol, który w późniejszych latach identyfikowany był z orłem. Najstarsze przedstawienie ptaka w postaci zbliżonej do heraldycznej znajduje się na brakteacie Kazimierza Sprawiedliwego (ok. 1177 r.). Symbol orła białego na monetach nierozerwalnie łączy się z historią narodu. Jest tak głęboko zakorzeniony w naszej świadomości, że dziś nie wyobrażamy sobie, by monety będące w oficjalnym obiegu nie nosiły tego symbolu.

Orzeł znika na 123 lata

Gdy w wyniku zaborów z map ówczesnej Europy zniknęła Polska, wraz z nią zniknęła jej waluta. Zaborcy na terenach zagrabionych wprowadzili swoje jednostki monetarne. W efekcie sposób mieszkańcy Galicji zmuszeni zostali do płacenia szelągami, w zaborze pruskim używało się groszy pruskich, a w zaborze rosyjskim płacono rublami i złotymi noszącymi co prawda symbol orła, ale dwugłowego. Pomimo wielu prób wprowadzenia polskiego pieniądza – np. w trakcie powstania listopadowego – nie udało się na stałe zagościć wizerunkowi orła białego na pieniądzach będących w obiegu. Aż do roku 1916.

Powrót w zaborze Pruskim

9 grudnia 1916 r. na terenach Cesarsko-Niemieckiego Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego (niemieckiej administracji okupacyjnej ziem Królestwa Polskiego) została wprowadzona marka polska. Była emitowana przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową i od 26 kwietnia 1917 r. stanowiła jedyny prawny środek płatniczy na tym obszarze. Był to moment, gdy na pieniądzach emitowanych na terenie zaborcy znalazł się orzeł biały, jego pierwsze oficjalne urzędowe zastosowanie od upadku powstania listopadowego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., marka stała się środkiem płatniczym w całym kraju, chociaż oficjalnie odbyło się to dopiero z mocą ustawy z dnia 15 stycznia 1920 r.

Wtedy to również na monetach znów zagościł orzeł. Monetę jednofenigową wprowadzono do obiegu w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim 16 lutego 1917 r. i funkcjonowała na terenie naszego kraju aż do 1924 r., gdy zastąpił ją polski złoty. Jednofenigówkę wzoru 1917 r. bito przede wszystkim w roku 1918. Monety z datą 1917 traktowane są niekiedy jako próbnego bicia. Na tej stronie monety znajduje się cyfra 1, poniżej napis „FENIG”, a pod nim rok 1917 lub 1918, z pojedynczymi gwiazdkami przed i po dacie, dookoła napis „KRÓLESTWO POLSKIE”. Symbol orła pojawił się również na monetach o nominale 5, 10 i 20 fenigów. Pięciofenigówek wydano ponad 41 mln.

Nowy polski złoty

Historia polskiego złotego na nowo rozpoczyna się w roku 1924, kiedy to zastąpił on markę i fenigi i który funkcjonuje do dziś – niezmiennie z symbolem orła na awersie. W okresie PRL był to orzeł bez korony. Od 1995 złoty funkcjonuje jako polski nowy złoty, który każdy ma obecnie w swoim portfelu.

Bartłomiej Pobocha

Czytaj także:

Od kruszcu do monety – jak powstały pierwsze pieniądze

Gotów na spotkanie z prawdziwym Arcydziełem? Wybierz się do Poznania!

„Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy…” – 9. edycja konkursu