Tajemnica „Lalka”

„Józef Franczak, żył lat 45, zginął 21.X.1963. Poświęcił życie za wolność ojczyzny, której nie doczekał” – taki napis widnieje na skromnym grobie w podlubelskich Piaskach. Pojawił się w 1983 roku, czyli 20 lat po śmierci Józefa Franczaka „Lalka”, ostatniego żołnierza wyklętego, który zginął w akcji. Jaką tajemnicę skrywał ten grób?

Kiedy rodzina Józefa Franczaka zdecydowała się wyryć napis na jego grobie, jeszcze nie można było mówić, że był to najdłużej ukrywający się partyzant antykomunistycznego podziemia i ostatni wyklęty żołnierz II RP, który zginął w walce – zastrzelony przez ZOMO i SB. Jego syn, Marek, o tym, kim był ojciec, dowiedział się dopiero po 1989 r. Wtedy formalnie powrócił do nazwiska ojca i zaczął interesować się jego przeszłością. A fakty są zadziwiające.

Widok był straszny…

– Zawsze był czysty i schludnie ubrany. Dlatego, jeszcze za Niemca, nazwali go „Lalek”. Zawsze uśmiechnięty, pomagał innym. W szkole był najlepszym uczniem. Tego dnia założył zielone, prążkowane spodnie i brązową marynarkę, choć na ogół chodził po wojskowemu. Około godziny 14:00 wracaliśmy z pola. Kiedy spojrzałam na dębowy las, miałam przeczucie, że coś złego się wydarzy – wspominała Czesława Kasprzak, siostra „Lalka”. Józef Franczak został zastrzelony o godz. 15:40 w Majdanie Kozic Górnych – małej wiosce położonej 20 kilometrów od Lublina i 8 kilometrów od Piask. O godz. 21:00 martwego „Lalka” przewieziono do Akademii Medycznej w Lublinie. Został pochowany potajemnie, tak jak jego koledzy z partyzantki, na cmentarzu przy ul. Unickiej. Po czterech dniach, w nocy, rodzina wykopała ciało. – Widok był straszny. Józek leżał nagi, bez głowy – opowiadała siostra „Lalka”.

Józef Franczak został zastrzelony, a po śmierci jego głowę oddzielono od tułowia. Co się z nią stało? Tego, dopiero w 2015 roku, dowiedział się jego syn Marek i odzyskał czaszkę ojca. Okazało się, że przez lata służyła ona do eksperymentów studentom Akademii Medycznej w Lublinie, a potem była tam ukrywana.

Ciągła ucieczka

Urodzony w 1918 roku Józef Franczak ukończył szkołę żandarmerii w Grudziądzu. Potem został przeniesiony do Równego, gdzie zastała go wojna. Po 17 września uciekł z niewoli aresztowany przez Sowietów. W 1944 r., wstąpił do wojska jako oficer. Wkrótce NKWD zaczęło go szukać i musiał uciekać. – Znajomy prokurator z Lublina powiedział nam, że Józek nie ma szans, takie papiery na niego mają. Po amnestii mogą go wypuścić, ale po 2-3 miesiącach ślad po nim zaginie – twierdziła Czesława Kasprzak. W ciągłym strachu żyła także Danuta Mazur, konspiracyjna narzeczona „Lalka”. – Nasz syn Marek urodził się w 1958 r. – mówiła przed laty – a Józek zobaczył go pierwszy raz po ośmiu miesiącach, gdy wyniosłam dziecko w zboże. Wiele razy jeździłam do księży, byłam u dominikanów w Lublinie, ale nikt nie chciał nam dać ślubu. Mówili, że to wielkie ryzyko.

Symboliczny koniec w 1963

Józef Franczak „Lalek” brał udział w wielu akcjach na „utrwalaczy władzy ludowej”. Kilka razy był ranny, a raz aresztowany. Wszyscy jego dowódcy zginęli: Antoni Kopaczewski „Lew”, Hieronim Dekutowski „Zapora”, Zdzisław Broński „Uskok”. Walczył do połowy lat 50., potem ukrywał się, aż do 1963 r. Zginął 21 października tego roku, a data jego śmierci stała się symbolem tragicznego końca walki żołnierzy II RP o wolną i niepodległą ojczyznę.

Tadeusz Płużański

Czytaj także:

Najsłynniejszy polski rotmistrz: Pilecki

Dlaczego 1 marca?