Alternatywa dla inwestycji w akcje

Jedni wykorzystują je tylko w celu minimalizacji ryzyka, inni dla osiągnięcia konkretnych korzyści materialnych. Czym są instrumenty pochodne i dlaczego stały się tak popularne?

Instrumenty pochodne - zwane również derywatami - to kontrakty, których wartość zależy od instrumentu bazowego (np. kursu walut, indeksu akcji czy indeksu stóp procentowych). Bazę dla niektórych z nich stanowi cena (np. surowców naturalnych), ale może nią być jakieś zdarzenie (np. stan pogody w określonym czasie). Dlatego instrumentami bazowymi bywają nietypowe wskaźniki, np. liczba dni słonecznych lub wielkość opadów śniegu, deszczu.

Z derywatów pogodowych mogą korzystać m.in. rolnicy, chcąc zabezpieczyć się przed skutkami wynikającymi z nagłych zmian pogody (np. przymrozków). Inwestor, decydując się na zakup kontraktu terminowego polegającego na wymianie pary walut, zobowiązuje się do przeprowadzenia takiej operacji po cenie ustalonej w momencie zawarcia transakcji. I odwrotnie – ten, kto jest sprzedającym, zobowiązuje się do dokonania transakcji w określonym momencie w przyszłości po cenie ustalonej już dziś. Początkowo głównym celem takich umów było ograniczenie ryzyka wynikającego ze zmiany cen instrumentów bazowych. Dzięki temu wielu kontrahentów mogło lepiej zaplanować koszty prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza wtedy, gdy chodziło o obrót towarami o sezonowej zmienności cen (np. surowce naturalne, żywność).

Korzyści i ryzyko

Dzięki stosowaniu instrumentów pochodnych inwestor może ograniczyć ryzyko wynikające z wahań cen. Pozwala to prowadzić biznes w bardziej stabilnych warunkach. Ale to nie jedyne korzyści. Jedną z najważniejszych cech odróżniających instrumenty pochodne od innych sposobów inwestowania jest dźwignia finansowa. Aby zakupić dany instrument wystarczy posiadać kwotę będącą równowartością niewielkiej jego części – zależy ona m.in. od poziomu depozytu zabezpieczającego.

Część instrumentów pochodnych charakteryzuje niesymetryczność ryzyka. Przy zakupie opcji inwestor, ryzykując znaną z góry kwotę kapitału, może zyskać nieograniczoną kwotę pieniędzy, aczkolwiek może również narazić się na ryzyko poniesienia nieograniczonej straty.

Na warszawskim parkiecie

Rynek instrumentów pochodnych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie istnieje od 1998 roku. Jako pierwsze pojawiły się kontrakty terminowe na indeks WIG20. Nieco później wprowadzono pierwszy kontrakt terminowy na kursy walut (para walutowa USD/PLN). Już w 2008 roku wolumen obrotu instrumentami pochodnymi przekroczył 10 mln kontraktów. Obecnie w notowaniach warszawskiej giełdy znajdują się: kontrakty terminowe na indeksy WIG20, akcje 23 spółek, kursy trzech par walutowych, WIBOR, obligacje skarbowe, a także opcje na WIG20 oraz jednostki indeksowe na indeks WIG20.

Najpopularniejsze instrumenty pochodne

• Opcje - dają prawo do przeprowadzenia w przyszłości transakcji na wcześniej ustalonych warunkach. Nabywca opcji ma prawo do kupna lub sprzedaży danego dobra po określonej cenie. Transakcja może nastąpić albo w dniu wygaśnięcia opcji, albo w dowolnym dniu od daty zawarcia kontraktu opcyjnego (wliczając datę wygaśnięcia) lub w kilku dokładnie określonych terminach. Kontrakt musi zawierać następujące informacje: prawa posiadaczy opcji, sposób rozliczenia, liczbę instrumentu bazowego i cenę wykonania. Jest zawierany między dwoma podmiotami, zwykle na 3, 6 lub 9 miesięcy. Nabywca płaci wystawcy tzw. premią opcyjną.

• Kontrakty terminowe - umowa zawarta przez dwie strony, z których jedna zobowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży instrumentu bazowego lub dokonania rozliczenia finansowego w przyszłości, po cenie ustalonej w chwili zawarcia transakcji. Inwestor, który nabywa lub sprzedaje kontrakt terminowy, ma tzw. otwartą pozycję. Zamknięcia pozycji można dokonać w dowolnym momencie, aż do dnia wykonania kontraktu. Inwestowanie w kontrakty terminowe pozwala zarabiać i na wzroście, i na spadku wartości różnych instrumentów finansowych bez konieczności angażowania dużego kapitału.

• Swapy - kontrakt, w którym dwie strony zobowiązują się do wymiany przepływów pieniężnych w przyszłości. Taka umowa musi precyzować nie tylko formę tego rozliczenia, ale również m.in. terminy, w których powinno do tego dojść. Przykładem swapu może być umowa, w której płatność o zmiennym oprocentowaniu zmienia się na oprocentowanie stałe, co w założeniu ma przynieść korzyści obu stronom. Tym, co łączy swapy z kontraktami terminowymi jest fakt, że w momencie zawarcia umowy obie strony przyjmują pewne zobowiązania. Natomiast w przypadku opcji jedna ze stron nabywa prawo, a druga przyjmuje zobowiązanie.

• Warranty - posiadacz warrantu ma pierwszeństwo subskrybowania przyszłych emisji akcji (osoba, która go posiada, zyskuje prawo wejścia w posiadanie papierów wartościowych po wcześniej ustalonej cenie). Jednocześnie nabywca godzi się z niższą stopą zwrotu oraz mniej korzystnymi sposobami zabezpieczenia na wypadek bankructwa emitenta.Warranty mogą mieć ograniczony termin ważności bądź też są ważne bezterminowo. Dla wielu firm stanowią świetne źródło finansowania, gdyż nie generują dużych kosztów, a pozwalają na realny zastrzyk nowego kapitału.

Małgorzata Barszcz
ekspert PKO Banku Polskiego

Czytaj także:

Giełda bez tajemnic

Kontrakty terminowe - teoria i praktyka

Sztuka bezpiecznego inwestowania