Encyklopedia Finansów
Giełda
Giełda to miejsce regularnego handlu wszelkimi dobrami, czyli aktywami. Ważne, żeby porcje tych dóbr były ściśle określone. Sesje handlowe odbywają się w określonym miejscu i czasie. Na giełdzie spotkają się sprzedający i kupujący po to, żeby zawrzeć transakcje. Obie strony składają zlecenia kupna i sprzedaży, a giełda służy do tego, żeby doszło do spotkania podaży i popytu. Podaje cenę, po jakiej zawarto transakcję danym aktywem (czyli jego kurs), ogłaszając w ten sposób notowania giełdowe. Nazwa „giełda” wywodzi się od niemieckiego słowa Die Gilde, które oznacza stowarzyszenie, zebranie – dawniej na giełdy handlujący przychodzili osobiście i zawierali transakcje fizycznie dostarczanymi towarami. Obecnie transakcje zawierana są przez pośredników, maklerów czy też brokerów, którym kupujący i sprzedający składają zlecenia. Cały handel odbywa się elektronicznie. Na giełdach handluje się towarami rolnymi, jak soja czy kukurydza, surowcami, jak ropa czy gaz, metalami, jak złoto czy miedź, oraz papierami wartościowymi, jak obligacje i akcje. W przypadku towarów i surowców transakcje są zawierane na instrumentach pochodnych. Działalność giełd jest ściśle regulowana przez państwowe i międzynarodowe akty prawne oraz ich wewnętrzne regulaminy.
rozwińGiełda Papierów Wartościowych (GPW)
Giełda papierów wartościowych jest instytucją, która organizuje handel akcjami i obligacjami oraz powiązanymi z nimi instrumentami, jak prawa do akcji, prawa poboru, certyfikaty inwestycyjne, obligacje, kontrakty terminowe, jednostki indeksowe, opcje i wiele innych. Największe i najważniejsze giełdy papierów wartościowych znajdują się w Nowym Jorku (gdzie są dwie wielkie giełdy papierów wartościowych: New York Stock Exchange, czyli NYSE, i NASDAQ), Londynie i Tokio. Giełda jest jednym z najważniejszych elementów gospodarki rynkowej, gdyż spotykają się na niej ci, którzy potrzebują kapitału, i ci, którzy go mają i oczekują żeby przynosił zyski. Polską giełdą jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.
rozwińGospodarstwo domowe
Gospodarstwo domowe to osoby mieszkające i utrzymujące się wspólnie. Mają więc wspólny budżet składający się z dochodów tych członków gospodarstwa domowego, którzy zarabiają pieniądze oraz ze wspólnych wydatków na potrzeby wszystkich jego członków, a także oszczędności. Ponieważ gospodarstwa domowe podejmują wspólnie większość decyzji o wydatkach konsumpcyjnych, czy też dotyczących oszczędności, bardzo ważne dla gospodarki są właśnie ich wspólne preferencje i wybory. Gdy zsumujemy dochody wszystkich członków gospodarstwa domowego i podzielimy go przez liczbę osób wychodzi nam dochód na osobę. Wysokość dochodu na osobę w gospodarstwie domowym odzwierciedla możliwości wydawania pieniędzy na konsumpcję i gromadzenia oszczędności.
rozwińGotówka
Gotówka to wszystkie pieniądze w fizycznej postaci, a więc monety i banknoty. Polacy lubią gotówkę – czuć ją w kieszeni i płacić nią w sklepach. Ale jej koniec wydaje się być nieodległy, bo alternatywą dla gotówki są płatności elektroniczne, przy użyciu kart płatniczych i przelewów przez internet lub za pomocą aplikacji mobilnych w smartfonach. Badania pokazują, że są one coraz bardziej popularne. Czemu gotówka skazana jest na odejście do historii, tak jak kiedyś muszle, którymi regulowali należności nasi praprzodkowie, a potem srebro i złoto? Produkcja gotówki jest bardzo kosztowna, jej liczenie, transport i przechowywanie również. Rozpowszechnienie się nowoczesnych technologii druku powoduje, że coraz łatwiej jest ją podrabiać fałszerzom.
rozwińGotówka w obiegu
Gotówka w obiegu to suma pieniędzy krążących fizycznie na całym rynku krajowym. Są to wszystkie banknoty i monety nadające się do użytku. Ponieważ banknoty się niszczą, a monety uszkadzają, bank centralny co pewien czas sprawdza ich jakość. Według statystyk, każdy banknot trafia do sortowni Narodowego Banku Polskiego dwa razy w roku. Tam sprawdza się jego autentyczność i stan. Banki centralne starają się zmniejszyć ilość gotówki w obiegu, bo i produkcja i obsługa jej (liczenie, sortowanie, transport) są bardzo kosztowne. Dlatego wszędzie na świecie trwają prace nad wprowadzeniem pieniądza elektronicznego.
rozwińGwarancja bankowa
Gwarancja bankowa polega na tym, że bank zobowiązuje się do uregulowania czyichś zobowiązań. Jeśli ten, kto miał zobowiązania – na przykład zapłaty za dostarczone mu towary – nie zapłaci za nie, wówczas płaci bank, który udzielił gwarancji. Gwarancja bankowa zapewnia zatem pewność wypłaty zobowiązań na przykład kontrahenta handlowego, nawet gdyby ten zbankrutował. Bank może zagwarantować na przykład spłatę czyjegoś kredytu, zapłatę za dostarczenie towaru lub wykonanie usługi, zapłatę rat leasingowych, akredytywy, długu celnego, roszczeń z tytułu odpowiedzialności za czynności agencji celnej, zwrot zaliczki, zapłaty weksla. Kontrahent mający gwarancje bankowe zyskuje dzięki nim wiarygodność. W umowie z bankiem o gwarancji powinny być zapisane warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby bank wypłacił gwarancję, górna granica kwoty nią objętej. Uzyskanie od banku gwarancji jest ważne szczególnie dla młodych firm, wchodzących na rynek oraz dla przedsiębiorstw z regionów wysokiego ryzyka.
rozwińGwarancja de minimis
Gwarancja de minimis to zabezpieczenie kredytu, jakiego bank udziela firmie. Oznacza ona, że w przypadku, gdyby kredyt nie został spłacony przez firmę, która go zaciągnęła, część objętą gwarancją na pewno spłaci gwarant. Pomoc de minimis to pomoc publiczna dla firm udzielana bez starania się o specjalną zgodę Komisji Europejskiej (KE). Generalnie, aby nie zaburzać konkurencji na wspólnym rynku, UE zabrania pomocy publicznej, czyli dotacji czy subwencji ze strony państwa dla przedsiębiorstw. Komisja Europejska wydaje taką zgodę tylko w szczególnie uzasadnionych sytuacjach. Gwarancji de minimis, z funduszy Unii Europejskiej, udziela mikro-, małym i średnim przedsiębiorstwom państwowy Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). Gwarancja udzielana jest na 60 proc. kredytu obrotowego lub inwestycyjnego, a jej maksymalna kwota nie może przekroczyć 3,5 mln zł. W przypadku kredytów obrotowych BGK udziela gwarancji na 27 miesięcy, a w przypadku inwestycyjnych – na 99 miesięcy. Do końca września 2015 roku BGK udzielił gwarancji na ponad 23 mld zł, a banki – kredytów objętych gwarancjami na blisko 42 mld zł. Kredytów z gwarancjami de minimis udziela także PKO Bank Polski.
rozwińGwarancja Skarbu Państwa
Podobnie jak bank komercyjny, także Skarb Państwa (lub reprezentujący go państwowy Bank Gospodarstwa Krajowego) może udzielić gwarancji, jeśli jakaś firma realizuje np. inwestycje, które rząd uznaje za mające szczególne znaczenie dla gospodarki. Udzielenie takich gwarancji oznacza, że gdyby mająca je firma nie mogła np. zapłacić swoim kontrahentom, zobowiązania te zostaną uregulowane przez Skarb Państwa, czyli po prostu z budżetu. Z tego powodu coroczna wysokość gwarancji, jakich Skarb Państwa może udzielić, zapisywana jest w ustawie budżetowej. Gwarancje Skarbu Państwa udzielane są nie tylko w przypadku kontraktów gospodarczych, ale też na przykład w przypadku ubezpieczania dzieł sztuki wypożyczanych sobie nawzajem przez muzea. Najczęściej jednak udzielane są w związku z budową przedsięwzięć infrastrukturalnych (jak Gazoport), eksportem, ochroną środowiska.
rozwiń