Ograniczenie stosowania środków ochrony roślin

Integrowana ochrona roślin jest skutecznym i przyjaznym dla środowiska sposobem zwalczania szkodników. Odgrywa ona ważną rolę w gospodarstwach, które dążą do zrównoważonego rolnictwa i dbają o jakość produkowanej żywności. Z jednej strony jej celem jest uzyskanie plonów jak najwyższej jakości przy zminimalizowaniu wpływu na środowisko, a z drugiej strony – maksymalizacja zysku rolnika.

Ostatnie osiągnięcia w technologii rolniczej, nowoczesne narzędzia komunikacji, zmieniające się trendy konsumenckie, zwiększona świadomość w zakresie zrównoważonej produkcji żywności oraz globalizacja handlu wymusiły potrzebę zastosowania integrowanej ochrony roślin.

Integrowana ochrona roślin przed szkodnikami oznacza staranne rozważenie zastosowania wszystkich dostępnych metod, a następnie włączenie właściwych środków ochrony roślin, które zniechęcają do rozwoju populacji organizmów szkodliwych i utrzymują stosowanie środków ochrony roślin i innych form interwencji na poziomie uzasadnionym ekonomicznie i ekologicznie oraz zmniejszają lub minimalizują ryzyko zagrożenia zdrowia ludzi i negatywnego wpływu na środowisko. Integrowana ochrona roślin kładzie nacisk na wzrost pro-zdrowotnych upraw przy jak najmniejszych zakłóceniach w agroekosystemach i zachęca do stosowania naturalnych mechanizmów kontroli szkodników.

Jednocześnie jednym z ważnych wyzwań współczesnego rolnictwa jest ograniczenie stosowania środków ochrony roślin. Jest to wyzwanie, ale też obowiązek wynikający z art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz rozporządzenia nr 1107/2009. Artykuł 55 rozporządzenia nr 1107/2009/WE stanowi, że środki ochrony roślin muszą być stosowane właściwie. Warto jednak odpowiedzieć sobie na pytanie: właściwie, czyli jak?

Co to są środki ochrony roślin?

Czy jest to tylko tzw. chemia, kojarzona najczęściej z pesytcydami? Nie do końca. Środki ochrony roślin to substancje lub ich mieszaniny, ale też żywe organizmy, przeznaczone do: ochrony roślin uprawnych przed organizmami szkodliwymi, niszczenia niepożądanych roślin, popularne zwanych chwastami, regulowania wzrostu, rozwoju i innych procesów biologicznych w roślinach uprawnych (nie dotyczy to nawozów) oraz do poprawy właściwości lub skuteczności tych substancji (adiuwanty).

Środki ochrony roślin to zatem specjalne preparaty, które pomagają chronić rośliny przed chorobami i szkodnikami. Jednak, aby w pełni wykorzystać ich potencjał, warto poznać odpowiedzi na pytania, jakie są środki ochrony roślin, jakie są ich rodzaje i jak stosować środki ochrony roślin. Z tymi pytaniami łączy się też konieczność zrozumienia, jak mieszać środki ochrony roślin (innymi słowy jak łączyć środki ochrony roślin i czy w ogóle można to robić), ale też, jak je przechowywać czy utylizować.

Właściwe stosowanie środków ochrony roślin to przede wszystkim przestrzeganie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin. Dlatego, ważne jest, aby nowoczesna, integrowana ochrona roślin była elastyczna i dostosowana do warunków polowych oraz monitorowania i sygnalizacji występowania chorób czy szkodników.

Kto może kupić środki ochrony roślin?

Odpowiedź na pytanie, kto może kupić środki ochrony roślin brzmi… to zależy. Miłośnicy domowej dżungli, często kupują środki ochrony roślin, a niektóre z nich są bardzo toksyczne i nie potrzebują do tego żadnych kursów i zezwoleń.

Inaczej ma się rzecz w przypadku upraw profesjonalnych. Wiele środków ochrony roślin wymaga umiejętnego postępowania. Nieprawidłowe obchodzenie się z nimi może być przyczyną poważnych zatruć. Zagadnienie kto może kupić środki ochrony roślin precyzuje Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. 2013 poz. 455). Nakłada ona na wszystkich profesjonalnych użytkowników obowiązek posiadania uprawnień do stosowania środków ochrony roślin. Uprawnienia nabywa się po przejściu szkolenia ze stosowania środków ochrony roślin.

Szkolenia, które są obowiązkowe dotyczą:

1. Rolników, ogrodników i sadowników produkujących towar na sprzedaż.
2. Operatorów sprzętu i osób zajmujących się zawodowo opryskami.
3. Osób sprzedających środki ochrony roślin.
4. Doradców zajmujących się poradnictwem w zakresie stosowania środków ochrony roślin.
5. Pracowników wykonujący badania techniczne opryskiwaczy.

Listę ośrodków szkoleniowych można znaleźć w wojewódzkich inspektoratach ochrony roślin i nasiennictwa.

Podstawowe szkolenie, najczęściej dwudniowe, obejmuje takie zagadnienia jak:

1. Przepisy prawne

Omówienie i analiza aktów prawnych określających, kto może stosować środki ochrony roślin, ale także, kto może je sprzedawać, gdzie kupić środki ochrony roślin i jakie są zasady dotyczące tego, jak utylizować środki ochrony roślin, bądź gdzie oddać przeterminowane środki ochrony roślin.

Warto wiedzieć, że nie wolno na własną rękę wyrzucać środków ochrony roślin. Nie można więc wyrzucać ich do pojemników przeznaczonych na odpady komunalne, lecz należy przekazać odbiorcy mającemu odpowiedne zezwolenie na odbiór i utylizację środków ochrony roślin. Informację o adresach i telefonach służb utylizacyjnych można uzyskać w każdym Oddziale Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa, najlepiej właściwym dla miejsca zamieszkana.

2. Charakterystyka i stosowanie środków ochrony roślin

Ta część szkolenia omawia m.in. jak stosować środki ochrony roślin i kiedy je stosować, oraz czy i jak łączyć środki ochrony roślin, aby uzyskać jak najlepsze efekty. Łączenie środków ochrony roślin jest dużą umiejętnością, skutkującą bardziej ekonomicznym ich wykorzystaniem. Ważna jest na przykład kolejność ich mieszania oraz niedopuszczenie, aby ciecz uległa rozwarstwieniu lub wytrącił się z niej osad. Nie wszystkie można też ze sobą mieszać.

3. Zasady integrowanej ochrony roślin

Jednym z priorytetów w polityce Unii Europejskiej jest dbałość o ochronę środowiska, zdrowie i życie ludzi. Dlatego dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z dnia 21 października 2009 r. oraz rozporządzenie (WE) nr 1107/2009 nakłada na rolników wszystkich krajów członkowskich obowiązek wprowadzenia w życie zasad integrowanej ochrony roślin. Ich celem jest utrzymanie stosowania pestycydów i innych form interwencji jedynie na poziomie uzasadnionym ekonomicznie i ekologicznie oraz zmniejszającym lub minimalizującym ryzyko dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Ta część szkolenia skupia się więc na założeniach dyrektywy.

4. Techniki wykonywania zabiegów

Osoby biorące udział w szkoleniu poznają wszystkie techniki dotyczące podawania środków ochrony roślin, dowiadują się jak je stosować. Wprawdzie opryskiwacz jest jedną z prostszych maszyn używanych w rolnictwie, to źle poprowadzony oprysk jest przyczyną blisko połowy niepowodzeń w ochronie roślin. Dlatego tak ważne jest poznanie techniki zagadnień związanych z doborem odpowiedniego środka technicznego i zasadami jego użycia w zależności od gatunku, fazy rozwoju rośliny, wymagań agrotechnicznych, warunków wykonania zabiegów oraz rodzaju zastosowanego środka ochrony roślin. 

5. Zapobieganie negatywnemu oddziaływaniu środków ochrony roślin na środowisko

Kodeks dobrych praktyk dotyczących stosowania środków ochrony roślin wymaga znajomości takich tematów, jak nie tylko to, kiedy stosować środki ochrony roślin, ale też tego, jak przechowywać środki ochrony roślin w gospodarstwie i gdzie oddać te, których termin przydatności już minął. Jednym słowem to zasady BHP, które profesjonalni użytkownicy muszą znać, by móc wykonywać opryski.

Stosowanie środków ochrony roślin powinno być przemyślane i oparte na wiedzy oraz najlepszych praktykach. Dostosowanie stosowanych środków do specyficznych warunków polowych i pogodowych może wpłynąć na skuteczność środków ochrony roślin, a jednocześnie ograniczyć ich potencjalnie negatywny wpływ na środowisko.

Użytkownik profesjonalny, który chce prowadzić nowoczesną integrowaną ochronę roślin powinien ograniczyć stosowanie pestycydów i innych form interwencji do poziomów, które są niezbędne. W tym celu warto sprawdzić możliwość zmniejszenia dawek, zmniejszenia częstotliwości stosowania lub stosowania częściowego, biorąc pod uwagę m.in. ryzyko rozwoju odporności w populacjach organizmów szkodliwych.

Ponieważ na rynku pojawiają się nowe środki i rozwiązania, co jest związane m.in. z nabywaniem odporności przez niektóre chwasty, szkodniki czy patogeny, szkolenia należy powtarzać. Profesjonalni użytkownicy środków ochrony roślin są zobowiązani do cyklicznych szkoleń uzupełniających, bo po upływie 5 lat wydane zaświadczenie traci swoją ważność.