120 lat Filharmonii Narodowej – historia wyjątkowej instytucji

Przenieśmy się do Warszawy XIX wieku. Koncerty symfoniczne odbywały się wówczas najczęściej w salach redutowych Teatru Wielkiego. W 1899 r., u progu nowego stulecia, planowano w Warszawie koncert Ignacego Jana Paderewskiego. Późniejszy polityk i mąż stanu był wówczas nazywany „królem pianistów” i „czarodziejem klawiatury”, a warszawski występ miał być jego wielkim powrotem po wspaniałych występach w Paryżu, londyńskim koncercie dla królowej Wiktorii i głośnym tournée po Stanach Zjednoczonych. Szybko jednak okazało się, że żadne dostępne miejsce w mieście nie jest w stanie pomieścić wszystkich melomanów i dostojnych gości, chcących posłuchać mistrza. Zrodził się więc pomysł zbudowania Filharmonii Warszawskiej.

Filharmonia Warszawska powstała z inicjatywy grona polskich arystokratów, finansistów i przedstawicieli świata muzycznego. Zawiązano spółkę, a pieniądze na budowę pozyskano ze sprzedaży akcji. Na liście członków znaleźli się między innymi Lubomirscy, Zamoyscy i Władysław Tyszkiewicz. Spółka wkrótce przekształciła się w Towarzystwo Akcyjne, na którego czele stanął słynący w stolicy z sukcesów Leopold Kronenberg. Akcje udało się sprzedać bardzo sprawnie i przystąpiono do budowy.

Wielkie otwarcie Filharmonii Warszawskiej

W 1901 r. pomiędzy ulicami Moniuszki, Nowosiennej (dzisiejsza Sienkiewicza) i Jasnej powstał długo wyczekiwany gmach. Zaprojektowany przez architekta Karola Kozłowskiego budynek stał się architektoniczną perłą miasta. Filharmonia Warszawska została głównym ośrodkiem życia muzycznego w zaborze rosyjskim, a później w niepodległej Polsce oraz jedną z najbardziej liczących się instytucji muzycznych w Europie.

Wzorowany na Operze Paryskiej gmach miał piękny wystrój eklektyczny, z widocznymi wpływami neorenesansu i neobaroku europejskiego. Bogato zdobiona fasada stała się miejscem ekspozycji figur wielkich mistrzów muzyki: Wolfganga Amadeusza Mozarta, Ludwiga van Beethovena oraz Fryderyka Chopina i Stanisława Moniuszki – dwie ostatnie przetrwały do dziś.

Wielki inauguracyjny koncert odbył się 5 listopada 1901 roku o godzinie 20:00. Orkiestrę poprowadził Emil Młynarski, a solistami byli m.in.: Wiktor Grąbczewski oraz Ignacy Jan Paderewski. W wydarzeniu wzięło udział przeszło 400 osób. Było ono obszernie opisywane w ówczesnej prasie:

„Wydarzenie, doniosłości pełne dla rozwoju muzyki naszej, witam z radością! Spełniły się wreszcie marzenia tych, którzy jedynie w otworzeniu stałej orkiestry koncertowej widzieli możność wypłynięcia z wąskiej rzeki na obszerne jezioro sztuki. Spełniły się pragnienia muzyków, zwłaszcza młodszego pokolenia, którzy nie mieli sposobności słyszenia dzieł orkiestrowych. (…)

Koncert pierwszy odbył się ściśle według programu, cokolwiek długiego (…) i wypadł pod każdym względem świetnie. Orkiestra liczna i doskonale brzmiąca w całości, złożyła dowód, iż podoła czekającemu na nią zadaniu. Należy się tedy uznanie p. Młynarskiemu za ten początek tak pomyślny. Gorące usposobienie tłumu słuchaczy, którzy wszystkie numery przyjęli z zapałem, jest najlepszą nagrodą za trudy, jakie poniósł kierownik artystyczny Filharmonji przy wyćwiczeniu zastępu muzyków z różnych świata krańców.”

Kurjer Poranny nr 308, 6 listopada 1901 r.

Po tym wielkim sukcesie Filharmonia Warszawska organizuje wiele koncertów symfonicznych, recitali, wieczorów kameralnych. Ponadto rozpoczyna się Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina (1927, 1932, 1937), I Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego (1935), I Powszechny Festiwal Sztuki Polskiej (1937) oraz (częściowo) XVII Festiwal Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej.

Nowy początek

II wojna światowa przerywa działalność Filharmonii Warszawskiej. Podczas niemieckich nalotów okazały gmach płonie, a w 1944 r. zostaje zburzony. W tym czasie ginie prawie połowa związanych z tym miejscem muzyków. W 1950 r., zapada decyzja o odbudowie, lecz – jak zapowiadano w na łamach „Życia Warszawy” – „gmach będzie się znacznie różnił od przedwojennego budynku”. Prace określano w ówczesnej prasie jako odbudowę, a jej efekty nazwano odrodzeniem z gruzów. Powstaje budynek w stylu architektury socrealizmu według projektu Eugeniusza Szparkowskiego i Henryka Białobrzeskiego.

Instytucja otrzymuje ponadto nową oficjalną nazwę: Filharmonia Narodowa. Już dzień po uroczystym otwarciu, 22 lutego 1955 r. rozpoczął się V Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, którego zwycięzcą został Polak – Adam Harasiewicz. W ten sposób otworzył się nowy rozdział tego wspaniałego miejsca i wyjątkowej instytucji.

Powstała z ruin Filharmonia Narodowa otworzyła nowy etap historii polskiej muzyki symfonicznej. W następnych latach skład orkiestry wielokrotnie poszerzano, a salę koncertową wyposażono w organy i kolejne instrumenty. Zorganizowano też profesjonalny chór mieszany. Sale koncertowe przy ulicy Jasnej ponownie stały się centrum życia muzycznego stolicy, które chętnie odwiedzają melomani nie tylko z Polski, ale i z całego świata.