#DzieńNaukiPolskiej. Nobliści o polskich korzeniach

Lista polskich noblistów wydaje się stosunkowo krótka. Liczy osiem nazwisk: Maria Skłodowska-Curie, Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Lech Wałęsa, Józef Rotblat, Wisława Szymborska i Olga Tokarczuk. Jak widać, tylko Maria Skłodowska-Curie jest w tym gronie przedstawicielką nauk ścisłych. Jeśli wziąć pod uwagę takie kryteria jak narodowość, obywatelstwo lub posługiwanie się językiem polskim jako ojczystym, to lista rodaków uhonorowanych za wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauk ścisłych, znacząco się wydłuża. Kogo na niej znajdziemy?

Nobliści z Polski rodem

W 1907 roku nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki odebrał Albert Michelson (1852–1931). Doceniony został za opracowanie precyzyjnych instrumentów optycznych i pomiary w dziedzinie spektroskopii i metrologii, dokonane przy ich użyciu. Michelson urodził się w Prowincji Poznańskiej w powiecie Strelno (wówczas Królestwo Prus, obecnie powiat strzelnieński). Gdy miał trzy lata, rodzina wyemigrowała do St. Zjednoczonych. Mimo że całe życie spędził poza naszym krajem do końca życia konsekwentnie deklarował polskie pochodzenie. A swoje osiągnięcia tłumaczył m.in. tym, że pracowitość to cecha Polaków.

Isidor Isaac Rabi (1898–1988) otrzymał Nagrodę Nobla w roku 1944 za rezonansową metodę obserwacji właściwości magnetycznych jąder atomowych. Był pomysłodawcą stworzenia międzynarodowego laboratorium CERN w Genewie, oraz Brookhaven National Laboratory koło Nowego Jorku. Rabi urodził się w Rymanowie w Galicji i podobnie jak Michelson jako dziecko wyjechał wraz z matką do USA, gdzie dołączył do ojca.

Biochemik Tadeusz Reichstein (1897–1996) otrzymał Nagrodę Nobla w 1950 roku za prace dotyczące chemicznej struktury i biologicznego działania hormonów kory nadnercza. Nagrodę otrzymał wspólnie z Ph.St. Henchem i E.C. Kendallem. Tadeusz Reichstein pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej, a imię otrzymał na cześć Tadeusza Kościuszki. Dzieciństwo spędził w Kijowie, gdzie jego ojciec był inżynierem oraz w Turyngii. Gdy miał 8 lat wraz z rodzicami wyemigrował do Szwajcarii, w której już pozostał. Tadeusz Reichstein przez całe życie wspierał młodych polskich naukowców studiujących na szwajcarskich uczelniach, m.in. fundując prywatne stypendia naukowe.

Biochemikiem jest także Andrew Schally. Urodził się w 1926 roku w Wilnie. Jest synem Kazimierza (generała Wojska Polskiego, szefa gabinetu prezydenta Mościckiego) i Marii z Łąckich. Młodość spędził w Wlk. Brytanii, potem przeniósł się do Kanady, by na stałe osiąść w St. Zjednoczonych. Obywatelstwo tego kraju otrzymał w roku 1962. Andrew Schally Nagrodę Nobla otrzymał w 1977 w dziedzinie medycyny za odkrycie zjawiska wydzielania hormonów w podwzgórzu mózgu oraz badanie ich budowy i czynności, co zapoczątkowało neuroendokrynologię. Został wyróżniony doktoratem honoris causa przez blisko 20 wyższych uczelni, m.in. Uniwersytet Jagielloński. W 2021 odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

W 1981 roku Nagrodę Nobla z chemii otrzymał Roald Hoffmann pochodzący ze Złoczowa (obecnie Ukraina). Urodzony w 1937 roku Hoffman oryginalne imię otrzymał na cześć norweskiego badacza Roalda Amundsena. Rodzina w 1949 roku wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych. W przypadku Roald Hoffmana doceniony został jego wkład w wyjaśnienie, w jaki sposób symetryczne właściwości orbitali elektronów determinują przebieg reakcji chemicznych.

Georges Charpak (1924-2010), a właściwie Jerzy Charpak urodził się w Dąbrowicy, niedaleko Równego (obecnie Ukraina). W 1992 roku uhonorowany został Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki za wkład w prace nad opracowaniem detektorów cząstek. Wczesne dzieciństwo Jerzy spędził w Palestynie. Potem rodzina wróciła do Polski. W roku 1932 Jerzy Charpak wyjechał do Francji, gdzie w czasie wojny aktywnie uczestniczył w ruchu oporu.

Historia nauki polskiej jest pełna imponujących postaci, których badania miały ogromny wpływ na rozwój różnych dziedzin nauki. Polscy laureaci Nagrody Nobla, tacy jak Maria Skłodowska-Curie czy Andrzej Schally, są przykładem tego, że polscy naukowcy odgrywają ważną rolę w globalnej społeczności akademickiej.

Więcej o Noblistach

Nagroda Nobla została ustanowiona w 1895 roku na mocy testamentu Alfreda Nobla. Jest przyznawana za działania na rzecz światowego pokoju oraz w dziedzinach nauk ścisłych: fizyki, chemii, medycyny, a także z literatury za „wybitną pracę na rzecz idealistycznych tendencji”. W 1968 Szwedzki Bank Narodowy ustanowił w dziedzinie ekonomii nagrodę imienia Alfreda Nobla.

Laureaci są wybierani przez specjalne komisje w Szwecji i Norwegii na podstawie wkładu w rozwój nauki, kultury lub działań na rzecz pokoju. Pierwsza uroczystość wręczenia tej nagrody odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901. Wówczas Pokojową Nagrodę Nobla otrzymali Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża i Frédéric Passy, działacz pacyfistyczny, prezes Unii Międzyparlamentarnej. 

Wiele ciekawostek dotyczących Nagrody i osób, które ją otrzymały, znajdziecie w wydanej w 2021 roku książce „Nobliści”, którą w swojej ofercie ma m.in. Legimi. Kody do tej księgarni wygodnie kupicie za pomocą aplikacji IKO lub przez iPKO. Z oferty Legimi polecamy także „Kopernik. Rewolucje”, biografię wybitnego astronoma. Można się z niej dowiedzieć, że data urodzin astronoma wcale nie jest taka pewna. Dlaczego? Przekonacie się, sięgając do zasobów Legimi.