Ekoschematy – wsparcie finansowe dla rolników

Ekoschematy w rolnictwie służą do opracowywania i administrowania systemami dopłat bezpośrednich. Dopłaty te są wsparciem finansowym dla rolników, którzy spełnią określone kryteria dotyczące ochrony środowiska i produkcji zdrowej żywności. Ekoschematy zawierają informacje na temat tego, jakie działania rolnicze są wspierane, jakie kryteria należy spełnić, aby otrzymać dopłaty oraz jakie są wymagane dokumenty i procedury. Systemy dopłat bezpośrednich oparte na ekoschematach są stosowane w krajach UE jako narzędzie do promowania rolnictwa zrównoważonego i ochrony środowiska.

Nim jednak przejdziemy do tego, czym i dla kogo są ekoschematy, przyda się wyjaśnienie, czym jest Wspólna Polityka Rolna prowadzona przez Unię Europejską.

Wspólna Polityka Rolna UE to jednolite przepisy regulujące politykę rolnictwa w państwach członkowskich. Została zainicjowana w 1962 r. przez sześć krajów założycielskich i jest najstarszą obowiązującą polityką UE. Jej celem jest zapewnienie obywatelom wspólnoty żywności bezpiecznej dla zdrowia i o wysokiej jakości, przy tym za przystępną cenę, a rolnikom zapewnienie odpowiedniego poziomu życia. Wszystko to przy uwzględnieniu ochrony środowiska i zasobów naturalnych.

WPR wspiera się na dwóch filarach obejmujących trzy główne obszary działania:

• wsparcie bezpośrednie (I filar),
• środki rynkowe (I filar),
• rozwój obszarów wiejskich (II filar).

Około 30 proc. budżetu UE jest przeznaczone na wsparcie rolników i obszarów wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.

10 kluczowych celów Wspólnej Polityki Rolnej:

1. zapewnienie godziwych dochodów rolnikom, 
2. zwiększenie konkurencyjności,
3. poprawa pozycji rolników w łańcuchach żywnościowych,
4. przeciwdziałanie zmianom klimatu,
5. ochrona środowiska,
6. zachowanie krajobrazów i różnorodności biologicznej,
7. wsparcie zmiany pokoleniowej,
8. tętniące życiem obszary wiejskie,
9. ochrona jakości żywności i zdrowia,
10. wspieranie wiedzy i innowacji.

Udział w WPR, a co za tym idzie uzyskanie dofinansowana, wymaga od każdego kraju opracowania planu strategicznego, którego założenia mają wspierać osiągane celów założonych przez Unię. Komisja Europejska w sierpniu 2022 r. zatwierdziła plan strategiczny przygotowany przez Polskę. Obejmuje on lata 2023-2027 i jest rezultatem badań potrzeb polskiego rolnictwa. Ta kompleksowa strategia pozwala na trwałe wzmocnienie konkurencyjności i rozwój rolnictwa w Polsce oraz na rozwój obszarów wiejskich. Uwzględnia przy tym aspekty transformacji w kierunku zielonej i cyfrowej gospodarki.

Ekoschematy – co to jest?

W ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (PS WPR) opracowano łącznie 6 ekoschematów. Rolnicy będą mogli zatem ubiegać się o płatności związane z:

1. uprawą obszarów obsianych roślinami miododajnymi;

Na dofinansowanie mogą liczyć te gospodarstwa, które obsieją pola roślinami miododajnymi, za pomocą mieszanki składającej się z przynajmniej dwóch gatunków tego typu roślin. Na tym terenie nie będą też prowadzić działalności rolniczej, w tym wypasać na nim zwierząt ani kosić do 31 sierpnia. Ekoschematy (rośliny miododajne) wymagają również, by nie stosować środków ochrony roślin.

2. prowadzeniem produkcji roślinnej w systemie integrowanej produkcji roślin;

Ekoschemat polega na wspieraniu produkcji roślinnej opartej na zasadach integrowanej produkcji. Rolnik musi także utrzymać przez rok kalendarzowy wszystkie trwałe użytki zielone. Wsparcie finansowe będzie zależne od wielkości powierzchni, z której pochodzą rośliny uprawiane metodami integrowanej produkcji oraz od powierzchni trwałych użytków zielonych odpowiadających powierzchni upraw objętych integrowaną produkcją.

3. biologiczną ochroną upraw;

Dopłaty zostaną przyznane po zastosowaniu przez producenta metod ochrony roślin opartych na biologicznych środkach, czyli np. preparatów mikrobiologicznych. Jeśli okażą się one niewystarczające, dopuszczone zostaną zabiegi ochrony z wykorzystaniem środków chemicznych, ale tylko w ostateczności. Wsparcie finansowe będzie przypisane do powierzchni gruntów rolnych.

4. retencjonowaniem wody na trwałych użytkach zielonych;

W tym przypadku warunkiem uzyskania dopłaty jest wystąpienie na trwałych użytkach zielonych (TUZ) zalania lub podtopienia między 1 maja a 30 września przez co najmniej 12 następujących po sobie dni. Płatność dotyczy TUZ objętych równolegle wsparciem:

1. a) ekologicznym lub
2. b) dotyczącym prowadzenia w jednej z praktyk dotyczących ekoschematu Rolnictwo węglowe i zarządzania składnikami odżywczymi, lub
3. c) wsparciem rolno-środowiskowo-klimatycznym związanym z zachowaniem cennych siedlisk przyrodniczych i siedlisk zagrożonych gatunków ptaków lub ekstensywnym użytkowaniem łąk i
4. dobrostanem zwierząt;

Wsparcie służy zrekompensowaniu rolnikom dodatkowych kosztów i utraconych dochodów w wyniku prowadzenia praktyk hodowlanych związanych z podwyższonym dobrostanem zwierząt. Dotyczy on świń, bydła, owiec, kur niosek, kurcząt (brojlerów), indyków, koni i kóz. Wspólne wymagania dla zwierząt to posiadanie odpowiedniej siedziby stada, a w przypadku drobiu – numeru zakładu drobiu, zarejestrowanych zgodnie z przepisami o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Wymagania dotyczące danej grupy zwierząt dotyczą wszystkich zwierząt tej grupy utrzymywanych w gospodarstwie rolnym, a rolnik zobowiązany jest do jednorazowego odbycia szkolenia z zakresu metod ograniczających stosowanie antybiotyków (ten warunek obowiązywać będzie od 2024 r.). Jednocześnie rolnik ma dysponować planem poprawy dobrostanu zwierząt (nie dotyczy wypasu krów mlecznych).

6. rolnictwem węglowym i zarządzaniem składnikami odżywczymi;

Ten ekoschemat jest najbardziej rozbudowany, obejmuje bowiem osiem praktyk, czyli:

1. ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt,
2. międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe,
3. opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia,
4. zróżnicowana struktura upraw,
5. wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin
   od aplikacji,
6. stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych,
7. uproszczone systemy uprawy,
8. wymieszanie słomy z glebą jako sposób na zwiększenie poziomu zawartości materii organicznej w glebie.

W tym przypadku dopłaty objęte są systemem punktowym. W zależności od wprowadzonej praktyki przyznana zostanie konkretna liczba punktów. System punktowy można sprawdzić na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Jakie warunki musi spełnić rolnik, by otrzymać dopłaty?

Nie każda osoba lub gospodarstwo może liczyć na unijne dopłaty. Najważniejsze jest spełnienie dwóch warunków. Po pierwsze, obszar gospodarstwa nie może być mniejszy niż 1 ha. Po drugie, rolnik musi mieć prawo do użytkowania gruntów (tytuł prawny), do których ubiega się o przyznanie płatności bezpośrednich na dzień 31 maja roku, w którym składa wniosek. Tytułem prawnym jest zarówno akt własności, jak i umowa dzierżawy (także ustna).

Gospodarstwo może być mniejsze niż 1 ha, o ile zwierząt w nim hodowanych będzie tyle, że kwota dopłat bezpośrednich wynosić będzie min. 200 euro. Płatności bezpośrednie są przyznawane wyłącznie rolnikom aktywnym zawodowo.

Wnioski o przyznanie płatności będzie można składać od 13 marca 2023 r. w terminie naboru wniosków dla płatności bezpośrednich.

Ekoschematy – dopłaty

Plan strategiczny WPR 2023-2027 realizowany będzie ze środków pochodzących z UE. Na I filar WPR, czyli wsparcie bezpośrednie przeznaczonych zostało 17,3 mld euro. Natomiast na II filar, czyli rozwój obszarów wiejskich przewidziana została kwota 4,7 mld euro. Ten cel będzie dodatkowo współfinansowany ze środków krajowych. Planowana kwota współfinansowania to 3,2 mld euro.   

W sumie, środki na wsparcie polskiego rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich zaplanowane w PS WPR 2023-2027 wynoszą 25,2 mld EUR.

Wsparcie w ramach PS WPR 2023-2027 skierowane jest do rolników i ich grup, samorządów, przedsiębiorców i mieszkańców obszarów wiejskich.

Ekoschematy – stawki

O jakich jednak konkretne mowa pieniądzach? Na jakiego rodzaju dopłaty mogą liczyć rolnicy dostosowujący produkcję rolną do unijnych wymagań.

Według informacji na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi szacowaną stawką za prowadzenie jednego hektara upraw miododajnych jest 269,21 euro. Jednak w przypadku biologicznej ochrony upraw będzie to tylko ok. 90 euro. Rozpiętość stawek, wynikających z punktacji danego ekoschematu jest więc spora.

Trzeba pamiętać, że ekoschematy są nowym sposobem płatności bezpośrednich. Ich stosowanie nie jest obowiązkowe, ale nieuwzględnienie ich w produkcji rolnej może oznaczać znaczący spadek poziomu dotychczas otrzymywanych przez rolnika dopłat.