#Ekoodpowiedzialni. Szkło. Ponadczasowa magia kruchego materiału

Pierwsze ślady produkcji szkła datuje się na około 3500 lat p.n.e. w Mezopotamii i Egipcie, choć ponoć po raz pierwszy zostało wytopione jeszcze wcześniej, przez przypadek przez fenickich kupców, którzy podczas transportu kamieni stopili nieco surowca w ognisku. Ale od tego wypadku przy pracy do rozpoczęcia regularnej produkcji upłynęło sporo czasu.

Starożytni egipscy mistrzowie zdobyli umiejętność wytwarzania przezroczystych naczyń, a później greccy rzemieślnicy doskonalili tę sztukę, tworząc wspaniałe dzieła sztuki. Jednakże prawdziwy rozkwit produkcji szkła nastąpił w czasach rzymskich, kiedy to zaczęto tworzyć pierwsze szklane okna i mozaiki.

Z czasem użycie tego kosztownego materiału upowszechniło się, choć metoda produkcji szkła okiennego była dość skomplikowana. W XIX wieku, w Stanach Zjednoczonych, udoskonalone zostały nowoczesne metody fabrycznego prasowania szkła, umożliwiając stosunkowo tanie masowe wytwarzanie przemysłowe tego materiału. W XX wieku nastąpiły dwa przełomy w produkcji szkła płaskiego. Pierwszy, w 1913 roku, kiedy Émile Fourcault opracował metodę wytwarzania szkła w postaci cienkich wstęg, a w 1916 roku Gregorius wynalazł bezdyszowy sposób ciągnięcia szkła płaskiego, znany jako metoda Pittsburgh. Drugi w 1952 roku, kiedy sir Alastair Pilkington opracował metodę float (zwaną też procesem Pilkingtona) polegającą na rozpływaniu się stopionego szkła po powierzchni płynnej cyny. Szkło produkowane tą metodą jest prawie idealnie płaskie, pozbawione zniekształceń i wad optycznych.

Szkło w sztuce

Szkło od zawsze było cenione w sztuce jako materiał wyjątkowy. W średniowieczu szklane witraże zdobiły kościoły, a w renesansie mistrzowie weneccy wykorzystywali szkło Murano do tworzenia wyszukanych kryształowych luster i wspaniałych waz. Współczesne artystyczne wykorzystanie szkła obejmuje także sztukę współczesną, w której artyści eksperymentują z różnorodnymi technikami, tworząc niezwykłe rzeźby, instalacje i przedmioty użytkowe.

Przykłady – zarówno te dawniejsze, jak i współczesne można mnożyć. To chociażby niesamowite witraże w katedrze świętego Wita w Pradze czy katedrze Notre Dame w Paryżu, a także szklana piramida Luwru. Z polskiego podwórka – niesamowite witraże Józefa Mehoffera, które można oglądać w Krakowie. Ze szkła powstawały także niesamowite przedmioty sztuki użytkowej, jak chociażby lampy Tiffany’ego lub wazony i flakony perfum René Lalique’a.

Niewątpliwie kultowym miejscem na świecie jeśli chodzi o artystyczne wytwarzanie szkła jest włoska wyspa Murano, położona nieopodal Wenecji. Tradycja precyzyjnego i barwnego hutnictwa oraz dmuchanego szkła weneckiego jest tam kontynuowana od XIII wieku. Innym ważnym ośrodkiem wyrobu szkła artystycznego są Stany Zjednoczone, gdzie tradycja ta sięga czasów kolonialnych i nadal jest utrzymywana w wielu hutach, na przykład w Apallachach, i małych indywidualnych pracowniach. 

Wykorzystanie szkła

Niektóre zastosowania szkła wykraczają poza tradycyjne ramy. Na przykład w medycynie szkło jest wykorzystywane do produkcji soczewek kontaktowych, a nawet implantów. Ponadto, szkło jest używane w produkcji laserów, teleskopów i urządzeń optycznych.

Jednym z ciekawszych zastosowań szkła, choć dość rzadko spotykanym, jest użycie go do produkcji instrumentów muzycznych. Istnieje kilka instrumentów idiofonów – harfa szklana, harmonijka szklana, verrofon – czyli takich, w których dźwięk wydobywa się z drgającego ciała stałego, zbudowanych ze szkła.

Innym przykładem jest użycie tego surowca w modzie, choć projektanci od lat wykorzystują szkło jako element dekoracyjny i funkcjonalny. Służy głównie do wyrobu dodatków, między innymi wspaniałej biżuterii i kryształków do zdobienia strojów, jak chociażby te od Swarovskiego, czy ozdobnych guzików. Chociaż projektanci potrafią zaskoczyć całym strojem ze szkła. Do historii mody przeszła kolekcja Prady z 2010 roku, w której modelki wystąpiły na wybiegu w sukniach-żyrandolach wykonanych w kryształu. Pamiętna jest także kolekcja szklanych sukien Iris van Herpen, w której znalazła się na przykład sukienka pokryta niewielkich rozmiarów kulkami z przezroczystego dmuchanego szkła.

Przez recykling w przyszłość  

Szkło, mimo swojej kruchości, jest bardzo trwałe, a więc zanieczyszcza planetę nie mniej niż… plastik! Dlatego recykling szkła odgrywa kluczową rolę w ochronie środowiska. Na szczęście szkło jest jednym z niewielu materiałów, które mogą być nieustannie przetwarzane bez utraty jakości. Recykling szkła pomaga zmniejszyć ilość odpadów i oszczędza zasoby naturalne, przede wszystkim piasek kwarcowy, węglan sodu i węglan wapnia, które są niezbędne do wytworzenia szkła, ale także wodę i energię elektryczną wykorzystywane do jego produkcji.

Ramię w ramię z recyklingiem idą nowe technologie, które pozwalają na tworzenie coraz bardziej zaawansowanych i trwałych materiałów szklanych, które znajdują zastosowanie w energooszczędnej elektronice, fotowoltaice i wielu innych dziedzinach. Przywykliśmy już do ekranów dotykowych i paneli słonecznych, ale już niebawem o nasz komfort termiczny oraz prywatność zadba inteligentne szkło, czyli szyby zmieniające swoją przezroczystość, a do dalszego rozwoju technologii przyczynią się opracowywanie nanocząsteczek szklanych o właściwościach antybakteryjnych, przeciwutleniających i innych.

Na koniec nowinka łącząca kwestię recyklingu i rozwoju – trwają badania nad szkłem biodegradowalnym. Powiodły się pierwsze próby przeprowadzone w 2022 roku przez badaczy z Chińskiej Akademii Nauk. Jednak na produkcję na skalę komercyjną musimy jeszcze poczekać.