Encyklopedia Finansów
Dane statystyczne
Dane statystyczne zbierane są po to, żeby stworzyć obraz pewnego wycinka rzeczywistości, również rzeczywistości gospodarczej. Są zbierana podczas badań, ankiet i spisów. W Polsce w najszerszym zakresie zbieraniem danych statystycznych związanych z różnymi aspektami życia społecznego i udostępnianiem ich zajmuje się Główny Urząd Statystyczny (GUS). Dane statystyczne z gospodarki i rynku finansowego są bardzo ważne dla prowadzenia działalności gospodarczej i inwestycyjnej. Zbierane przez GUS dane statystyczne objęte są tajemnicą statystyczną, co oznacza, że urząd nie może, kto i jakich dostarczył danych szczegółowych, a jedynie ich przekroje.
rozwińDanina
Daniny jak świat światem ludność płaciła suwerenom, czyli władcom. Daniny składano już w ustroju plemiennym – członkowie plemienia oddawali część łupów na utrzymanie wodza. Daninami są wszystkie obowiązkowe opłaty w formie pieniędzy (od czasu, gdy już je wymyślono), towarów bądź wykonanej pracy. W ustrój feudalnym, wraz z typową dla niego drabiną społeczną, system danin został bardzo rozbudowany – ci znajdujący się na niższych szczeblach oddawali daniny tym, będącym na szczeblach wyższych, a wszyscy mieli pewne obowiązki z tym związane. Podbijane państwa płaciły daniny, czyli trybuty, najeźdźcom, uznając tym swoją zależność. W Rzeczypospolitej szlacheckiej charakterystyczną formą daniny była pańszczyzna, systematycznie zwiększana. System ten był jednym z najważniejszych powodów, że jej ustrój gospodarczy stawał się coraz bardziej anachroniczny. A zatem danina jest pierwotną formą dzisiejszych podatków, które zresztą są tym słowem określane.
rozwińDeficyt budżetowy
O deficycie budżetowym mówi się najczęściej w przypadku budżetu państwa, samorządów lub instytucji publicznych. Kiedy wydatki państwa w ciągu roku są większe od jego dochodów powstaje deficyt budżetowy. I odwrotnie, kiedy dochody są większe od wydatków budżet ma nadwyżkę. Deficyt budżetowy może wynikać zarówno z szybszego zwiększania wydatków niż dochodów, jak też ze zbyt niskich dochodów bądź ich spadku przy utrzymaniu stałych wydatków. Rządy zwiększają wydatki nie zwiększając dochodów zazwyczaj pod wpływem wydarzeń politycznych lub społecznych – pod presją protestów lub strajków. Spadek dochodów poniżej planów przy ustalonych wcześniej wydatkach wiąże się zwykle z pogorszeniem koniunktury. Kiedy gospodarka wolniej się rozwija, budżet ma mniejsze dochody z podatków lub ceł. Zdarza się również tak, że rząd nie radzi sobie ze ściąganiem podatków i w wyniku tego dochody maleją. Deficyt budżetowy finansowany jest zazwyczaj nowymi długami zaciąganymi przez rząd lub innymi przychodami, na przykład z prywatyzacji.
rozwińDeflacja
Deflacja to długotrwały spadek cen. Oznacza także wzrost siły nabywczej naszych pieniędzy, bo dzięki spadkowi cen za taką samą kwotę możemy kupić więcej dóbr. I na tym kończą się jej zalety, bo do deflacji dochodzi wtedy, gdy w całej gospodarce jest za mało pieniędzy. Skoro pieniędzy jest za mało, mniej kupujemy, a producenci muszą obniżać ceny lub zmniejszać produkcję. A to już grozi obniżkami płac i wzrostem bezrobocia. Choć początkowo przy niższych cenach łatwiej decydować się na większe zakupy, gdy deflacja staje się trwała prowadzi do zmniejszenia produkcji, zwolnień, a nawet bankructw przedsiębiorstw. Skutkiem długotrwałej deflacji może być recesja, czyli sytuacja, w której gospodarka się kurczy, zamiast się rozwijać. Deflacja niekorzystna jest także dla budżetu państwa, bo skoro wszyscy mają mniej pieniędzy, mniej produkują, sprzedają i kupują, budżet ma mniejsze wpływy z podatków. To z kolei oznacza, że deficyt budżetowy może być większy niż planowano i budżet trzeba nowelizować, czyli zmienić za zgodą parlamentu.
rozwińDenominacja
Denominacja to obniżenie nominału wszystkich banknotów i monet, jakie zostały wyemitowane. Nie ma nic wspólnego z obniżeniem wartości pieniądza i jest zabiegiem czysto technicznym. Jest też operacją kosztowną, bo stare banknoty i monety trzeba w dość krótkim czasie zastąpić nowymi. W Polsce denominacja nastąpiła w 1995 roku. Spowodowana była tym, że w latach 80. I na początku lat 90. zeszłego stulecia inflacja była bardzo wysoka, więc do obiegu wprowadzano wciąż banknoty o coraz wyższych nominałach. Kiedy ceny zaczęły się stabilizować, używanie „starych pieniędzy” stawało się coraz bardziej niewygodne. Denominację przeprowadził Narodowy Bank Polski wymieniając stare nominały na nowe w stosunku 10.000 : 1. Gdy państwo dokonuje denominacji przez pewien czas stare nominały są również w obiegu, a po tym z góry ustalonym okresie nie można już nimi płacić, ale można je wymienić w bankach.
rozwińDepozyt papierów wartościowych
Depozyt papierów wartościowych to instytucja, w której rozliczane są wszystkie transakcje zawierane na giełdzie. Znaczy to, że gdy na giełdzie ktoś sprzeda choćby jedną akcję, informacja o transakcji trafia do depozytu papierów wartościowych, a ten przekazuje akcję, która została sprzedana, na rachunek kupującego, a pieniądze uzyskane ze sprzedaży na rachunek sprzedającego. Depozyt to również miejsce, w którym przechowuje się akcje i inne papiery wartościowe. Oczywiście nie w szafach, tylko w postaci zapisów elektronicznych. Wszystkie papiery wartościowe mają specjalne kody i dlatego, choć nie istnieją w postaci fizycznej (mówi się, że są zdematerializowane – dawniej były prawdziwymi papierami), depozyt może je odpowiednio księgować. Depozyty rozliczają nie tylko akcje, ale i wszystkie inne instrumenty finansowe, jakie są kupowane i sprzedawane na rynkach podlegających regulacjom prawnym. Od 2014 roku, w związku z unijnym rozporządzeniem EMIR, niektóre depozyty rozliczają też instrumenty pochodne, czyli derywaty, którymi handel odbywa się poza giełdami, pomiędzy bankami i firmami inwestycyjnymi. W Polsce izbą rozliczeniową jest spółka KDPW_CCP, należąca do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Jako jedna z pierwszych uzyskała ona autoryzację władz unijnych pozwalającą prowadzić działalność rozliczeniową na terenie całej UE.
rozwińDiscounted cash flow (DCF)
Discounted cash flow (DCF) to termin oznaczający zdyskontowane przepływy pieniężne firmy obliczane na podstawie matematycznej formuły. Stanowi on pewną prognozę tego, ile firma może zarobić w przyszłości. Na tej podstawie można wycenić wartość projektu lub całej firmy, bo wartość każdej firmy zależy od jej możliwości generowania dochodów. Wskaźnik DCF wylicza się na podstawie prognozy kosztów i przychodów na najbliższe trzy lata. Metodę zdyskontowanych przepływów pieniężnych stosują analitycy finansowi, inwestorzy, bankowcy – wszyscy którzy rozważają inwestycję w konkretną firmę lub pożyczenie jej pieniędzy na realizację nowych projektów.
rozwińDochód na członka rodziny
Dochód na członka rodziny liczy się dodając do siebie wszystkie dochody w gospodarstwie domowym, a potem dzieląc przez liczbę osób. Do tak obliczanego dochodu zaliczane są zarówno wynagrodzenia, jak wszelkie inne świadczenia i zasiłki. Oblicza się go zazwyczaj na okres jednego roku. To ważny wskaźnik ekonomiczny, bo pokazuje faktyczną zamożność gospodarstw domowych. Dochód na członka rodziny jest brany pod uwagę przy przyznawaniu różnych świadczeń i stypendiów socjalnych.
rozwińDochód roczny
Dochód roczny jest pojęciem ważnym ze względów podatkowych. To suma wszystkich dochodów uzyskanych w roku podatkowym. Wylicza się go odejmując od wszystkich przychodów koszty ich uzyskania. W przypadku firm reguły są takie, że podczas obliczania rocznego dochodu trzeba pomniejszać poszczególne przychody o związane z nimi konkretne koszty. Dochód roczny wykazuje się w zeznaniu podatkowym. Aby ułatwić obliczanie go, powstało wiele programów i aplikacji komputerowych. Na podstawie rocznego dochodu można ocenić sytuację materialną osoby, czy stan finansowy przedsiębiorstwa. Dlatego banki często żądają zeznania podatkowego, podejmując decyzje o przyznaniu kredytu.
rozwińDodruk pieniędzy
O dodruku pieniędzy mówimy wtedy, gdy bank centralny zwiększa gwałtownie ilość pieniądza w gospodarce. W krajach, gdzie banki centralne nie są niezależne, dzieje się tak często dlatego, że rząd zamierza w łatwy sposób pozyskać finansowanie swoich wydatków. Taka polityka może się skończyć gwałtownym wzrostem inflacji, a nawet hiperinflacją (gdy na rynku znajduje się większa ilość pieniędzy mogą wzrosnąć ceny produktów). Po wybuchu kryzysu finansowego w USA amerykański bank centralny (Rezerwa Federalna, Fed) w ramach programu łagodzenia ilościowego polityki pieniężnej (quantitative easing, QE) rozpoczął dodruk pieniędzy na niespotykaną nigdy wcześniej skalę. Stało się tak, gdyż gospodarce groziło załamanie, głęboki spadek cen, deflacja i recesja. Ekonomiści nie są zgodni, czy niekonwencjonalna polityka pieniężna nie przyniesie w efekcie wysokiej inflacji, ale na razie pomogła gospodarce USA powrócić do umiarkowanego wzrostu. Wobec recesji w strefie euro w marcu 2015 roku program QE, podobny do prowadzonego wcześniej w USA rozpoczął także Europejski Bank Centralny.
rozwińDom maklerski
Instytucja pośrednicząca w obrocie instrumentami finansowymi na giełdzie. Wśród oferowanych usług znajdują się m.in. wykonywanie zleceń kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych czy prowadzenie rachunków inwestycyjnych, na których ewidencjonowane są akcje, obligacje i inne instrumenty finansowe.
rozwińDopłaty rolnicze
Dopłaty rolnicze, inaczej nazywane dopłatami bezpośrednimi, to bezzwrotna pomoc finansowa przyznawana rolnikom w krajach Unii Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Celem WPR był wzrost wydajności produkcji rolnej, podniesienie komfortu życia ludzi mieszkającym na wsi i gwarancja bezpieczeństwa żywnościowego. Wysokość dopłat rolniczych w Polsce związana jest z wielkością powierzchni upraw oraz rodzajem upraw lub hodowli. Osoba, której zostaje przyznana dopłata bezpośrednia przechodzi kontrolę obejmującą zgodność deklaracji złożonej we wniosku o dopłatę ze stanem faktycznym. Systemem dopłat rolniczych kieruje w Polsce Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
rozwiń