Encyklopedia Finansów
I filar
Reforma emerytalna z 1999 roku wprowadziła system emerytalny składający się z trzech elementów, czyli „trzech filarów”. I filar to emerytura wypłacana z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zarządzanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Emerytura ta wypłacana jest ze składek osób aktualnie pracujących, a taki system nazywa się repartycyjnym. Do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych co miesiąc trafia określona kwota składek, które odprowadzane są z wynagrodzeń pracujących. Te składki finansują wypłaty emerytur pobierających już świadczenia. Wysokość składek wpłacanych przez każdego ubezpieczonego jest odnotowywana przez ZUS, gdyż każdy ma indywidualne konto. Składki zapisywane na tym koncie nie są inwestowane, jednak są corocznie waloryzowane w takiej wysokości, w jakiej zostało to uchwalone przez parlament. Wysokość emerytury z I filaru będzie więc zależeć od wysokości składek, systematycznego ich wpłacania oraz stopy waloryzacji.
rozwińII filar
II filar to druga część systemu emerytalnego wprowadzonego w wyniku reformy z 1999 roku. II filar tworzą otwarte fundusze emerytalne (OFE). Każda osoba od momentu podjęcia pierwszej pracy ma prawo zawarcia umowy z jednym z działających OFE. Od tej pory do wybranego OFE przekazywana jest co miesiąc część składki na ubezpieczenie społeczne. Fundusz tę składkę inwestuje, zgodnie ze zmieniającymi się w tym zakresie przepisami. Skumulowane składki, jakie wpłynęły do funduszu wraz z wynikiem jego inwestycji tworzą emeryturę kapitałową. Składki wpłacone do OFE podlegają dziedziczeniu, w przeciwieństwie do emerytury z I filaru. System emerytalny II filaru w zamyśle z 1999 roku miał być obowiązkowy i powszechny, to znaczy obejmować wszystkich pracujących. Po tych zmianach udział w II filarze, czyli przystąpienie do wybranego OFE nie jest obowiązkowe.
rozwińIII filar
III filar systemu emerytalnego polega na całkowicie dobrowolnych, dodatkowych ubezpieczeniach emerytalnych. Do tego systemu należą Pracownicze Programy Emerytalne, indywidualne konta emerytalne (IKE) oraz indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE). W zasadzie każdy sposób dobrowolnego oszczędzania na emeryturę można określić jako III filar, jednak formy takie jak IKE i IKZE mają tę zaletę, że wpłaty do pewnej wysokości można odliczyć od dochodu przed opodatkowaniem (IKZE), a wypłaty są zwolnione z podatku od zysków kapitałowych (IKE i IKZE). Zmiany w systemie emerytalnym z 2013 roku spowodowały, że ubezpieczenia emerytalne w III filarze funkcjonują na podobnych zasadach, jak pozostałe rodzaje dobrowolnych ubezpieczeń.
rozwińIKO
IKO to aplikacja PKO Banku Polskiego umożliwiająca dokonywanie płatności mobilnych. Dzięki aplikacji IKO można obsługiwać własny rachunek bankowy (konto w PKO BP, Inteligo, portmonetka IKO) na telefonach z systemem iOS, Android, Windows Phone, Symbian, Java lub Blackberry. Aplikacja IKO umożliwia sprawdzanie salda rachunku i historii transakcji, zlecania przelewów pomiędzy własnymi rachunkami, polecenia przelewów zwykłych i zdefiniowanych bez konieczności logowania się do systemu bankowości elektronicznej. IKO łączy funkcje bankowe z płatniczymi, czyli regulowaniem płatności w sklepach tradycyjnych i internetowych i wypłaty z bankomatów za pośrednictwem smartfonów.
rozwińImport
Import to przywóz towarów i usług z zagranicy. W Unii Europejskiej, podobnie jak w przypadku eksportu, przywóz towarów w krajach należących do UE nie nazywa się importem, tylko zakupem wewnątrzwspólnotowym. Od początku transformacji ustrojowej, czyli od la 90. zeszłego stulecia, import odgrywał dla Polski bardzo ważną rolę, gdyż nie był to tylko przywóz towarów konsumpcyjnych, ale również maszyn i urządzeń, czyli środków produkcji oraz technologii i kapitału. Dzięki temu polska gospodarka mogła się modernizować, ale z drugiej strony nasz kraj miał wskutek tego ujemne saldo w handlu zagranicznym, czyli deficyt. W ciągu kilku ostatnich lat saldo to zaczęło się wyrównywać, co może świadczyć o dojrzałości gospodarki.
rozwińIndeks giełdowy
Indeks giełdowy to podstawowy wskaźnik koniunktury na rynku. Indeksy ogłaszają same giełdy, jak również instytucje inwestycyjne, na przykład banki, analizujące koniunkturę na giełdach. W przypadku giełd towarowych sprawa jest dość prosta, bo np. cena bruszla soi to jednocześnie indeks (choć tu też tworzone są indeksy złożone z grup towarów). Sprawa jest bardziej skomplikowana na rynkach finansowych, gdzie notowane są akcje tysięcy spółek. Do składu indeksu wybierana jest pewna grupa spółek, na przykład największe notowane na danym rynku, spółki przemysłowe, budowlane albo banki. Każdej ze spółek wchodzących w skład indeksu przyznawany jest pewien „udział” wyrażany procentowo, zazwyczaj w zależności od tego, czy jest to duża, czy mniejsza spółka, a czasem także od jej udziału w obrotach giełdy. Kiedy ceny akcji spółki rosną, proporcjonalnie do jej udziału rośnie też wartość indeksu. W ten sposób wzrost lub spadek cen akcji każdej ze spółek wchodzących w skład indeksu przelicza się na jego wartość w proporcjach do udziału każdej z nich w indeksie. Indeks giełdowy służy nie tylko informacji o koniunkturze na danym rynku czy w sektorze gospodarki. Na jego podstawie konstruowane są rozmaite instrumenty pochodne, służące albo zabezpieczaniu transakcji, albo też po prostu spekulacji.
rozwińInflacja
Inflacja oznacza trwały wzrost cen w gospodarce, a zatem i obniżenie wartości pieniądza. Wzrost cen szacowany jest na podstawie koszyka dóbr, którego skład co roku jest modyfikowany, gdyż ma odzwierciedlać preferencje konsumpcyjne całego społeczeństwa. Przyczyny inflacji mogą być różne. Jest na przykład inflacja popytowa, gdy w gospodarce jest zbyt dużo pieniędzy, lub inflacja kosztowa, kiedy wzrost cen spowodowany jest wzrostem kosztów produkcji. Niska inflacja jest dla gospodarki korzystna i świadczy o jej wzroście. Jednak inflacja może mieć różne nasilenie, od pełzającej (1-5 proc.), przez krocząca (5-15 proc.), galopującą (powyżej 15 proc.), po hiperinflację, kiedy ceny rosną po kilkadziesiąt procent rocznie. Hiperinflacja powoduje załamanie gospodarki. Aby uniknąć zbyt wysokiej inflacji, kontrolują ją banki centralne, ustalając cel inflacyjny, czyli roczny poziom wzrostu cen dla gospodarki korzystny. Żeby osiągnąć ten cel, ustalają wysokość stóp procentowych, czyli koszt pieniądza. Kiedy pieniądza w gospodarce jest za dużo, podnoszą jego koszt, a gdy za mało - obniżają go.
rozwińInstrument finansowy
Instrument finansowy to rodzaj umowy zawieranej pomiędzy dwoma stronami, w wyniku której jedna uzyskuje prawo do otrzymania pieniędzy (lub na przykład akcji) od drugiej strony, a ta druga automatycznie ma wobec niej zobowiązania finansowe (na przykład jeśli wyemitowała obligacje albo zaciągnęła kredyt) lub – jak w przypadku akcji – oddaje jej część własnego kapitału. Listę instrumentów finansowych zawiera polskie prawo, jak też unijna dyrektywa MiFID. Instrumentami finansowymi są więc akcje, obligacje, bony skarbowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, a także pochodne instrumenty finansowe, jak na przykład opcje, kontrakty terminowe, kontrakty futures, swapy. Ponieważ instrumentów tych jest bardzo wiele, a korzystanie z niektórych wymaga wysoko specjalistycznej wiedzy, specjalistom nie wolno oferować takich instrumentów osobom, które nie mają odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.
rozwińInstytucja finansowa
Instytucją finansową określa się każdą firmę, której głównym celem działalności jest obracanie pieniędzmi i czerpanie z tego zysków. Dla instytucji finansowych pieniądz to podstawowy produkt. Instytucjami finansowymi są banki (centralne, komercyjne, inwestycyjne, spółdzielcze, specjalistyczne), zakłady ubezpieczeniowe, zakłady reasekuracyjne, kasy oszczędnościowe, fundusze oszczędnościowe, emerytalne i powiernicze, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, giełda, izby rozliczeniowe, oraz spółki finansowe. Ponieważ obrót pieniądzem jest szczególnie ważny dla bezpieczeństwa państwa i gospodarki, instytucje finansowe podlegają bardzo precyzyjnym regulacjom prawnym.
rozwińInteligo
Inteligo to internetowe konto bankowe oferowane przez PKO Bank Polski, przeznaczone dla klientów indywidualnych oraz firm. Oprócz transakcji i operacji bankowych konto obsługuje m.in. usługi kredytowe, obligacje, fundusze inwestycyjne, ubezpieczenia, doładowania telefonów komórkowych, płatności za zakupy internetowe. Inteligo powstało w 2000 roku jako system bankowości elektronicznej. Dwa lata później prowadzenie Inteligo przejął PKO Bank Polski. Klienci, którzy używają Inteligo, mają dostęp do swoich pieniędzy przez 24 godziny na dobę, mogą korzystać z oferty produktów dodatkowych i realizować większość operacji samodzielnie – przez internet, serwis mobilny, SMS lub telefon.
rozwińIntercyza
Intercyza to umowa małżeńska lub przedmałżeńska dotycząca majątku. Określa ona to, co w majątku jest wspólne, a co jest osobną własnością (rozdzielność majątkową) każdego z partnerów. Intercyza spisywana jest w formie aktu notarialnego przez notariusza. Kodeks rodzinny i opiekuńczy mówi, że wszystko to, co przyszli małżonkowie posiadali przed zawarciem małżeństwa nie wchodzi w skład wspólnoty majątkowej, czyli nie jest wspólną własnością. Czym jest majątek wspólny po zawarciu związku małżeńskiego? Należą do niego dochody z majątku wspólnego, z majątków osobistych, dochody z prowadzonej działalności gospodarczej oraz wynagrodzenie za pracę, a także środki z funduszy emerytalnych podlegające dziedziczeniu. Intercyza może rozszerzyć wspólnotę majątkową na to, co przed małżeństwem należało do partnerów, ograniczyć lub znieść ją w ogóle, jeśli partnerzy tak zdecydują.
rozwińInwestor
Inwestor to osoba dokonująca inwestycji. Inwestorem może być zarówno osoba fizyczna, jak też instytucja. Każdy z nas może być inwestorem-amatorem. Równocześnie istnieje wiele instytucji zajmujących się profesjonalnie inwestowaniem własnych pieniędzy albo pieniędzy im powierzonych. Do tych ostatnich należą fundusze inwestycyjne. Każdą inwestycję, a więc i inwestorów, można podzielić według równych kryteriów. Gdy myślimy o tym, żeby efekty naszej inwestycji były widoczne za parę lub kilka lat, jesteśmy inwestorem długoterminowym. Gdy chcemy mieć efekty w krótkim okresie, jest to inwestycja krótkoterminowa. Istnieją też inwestorzy, którzy zawierają bardzo szybko i często transakcje i ważne są dla nich wyniki z każdej transakcji. To z kolei kategoria inwestorów spekulacyjnych.
rozwiń