Encyklopedia Finansów
Swap
Swap to umowa o przyszłej wymianie. Określa ona zasady na jakich w przyszłości dojdzie do wymiany płatności. Gdy dwa banki umawiają się, że jeden drugiemu dostarczy za określony czas konkretną liczbę franków za konkretną ilość złotych, to właśnie jest swap. Umowa taka polega jak widać na tym, że jednocześnie zawierane są powiązane ze sobą transakcje kupna i sprzedaży, które z założenia mają przynosić korzyści dla obu stron. Najbardziej popularną formą wymiany jest swap procentowy: jeden podmiot podpisuje zobowiązanie do zapłaty stałych odsetek od określonej kwoty w zamian za odsetki od tej samej kwoty w wysokości zależnej od uzgodnionej stopy procentowej. Pierwszą transakcją swapową była wymiana dolara amerykańskiego na szwajcarskiego franka w 1981 roku, której dokonały amerykańska korporacja IBM i Bank Światowy.
rozwińSzara strefa
Szara strefa to obszar gospodarki państwa, w której funkcjonują firmy prowadzące legalną działalność. Aby nie płacić podatków dochodowych, ukrywają jednak swoje dochody przed fiskusem. Często wykonują również usługi lub dokonują obrotu towarami bez płacenia podatku VAT, przez co również traci budżet państwa. Równocześnie firmy działające w szarej strefie zatrudniają pracowników bez umowy o pracę, czyli „na czarno”, wskutek czego nie płacą oni podatków, a pracodawcy nie odprowadzają składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Szacunki dotyczące tego, jak duża jest szara strefa w polskiej gospodarce są różne. Zgodnie pokazują jednak, że jej udział w krajowym PKB jest znaczny. Według badań organizacji pracodawców PKPP Lewiatan z 2012 roku aż jedna trzecia firm zatrudniała pracowników w szarej strefie. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową ocenia, że szara strefa obejmuje blisko 20 proc. polskiego PKB, choć są też szacunki mówiące, że może to być nawet ponad 25 proc. PKB.
rozwińSzastać pieniędzmi
Potoczne wyrażenie „szastać pieniędzmi” oznacza wydawanie często i dużych kwot, a więc nieliczenie się z wydatkami. Zazwyczaj mówi się tak o osobach zamożnych, które mogą sobie pozwolić na duże i częste wydatki. Jest to jednak określenie pejoratywne, gdyż sugeruje bezmyślne wydawanie pieniędzy
rozwińŚrednia arytmetyczna
Średnia to zsumowana wartość liczb podzielona przez ich ilość. Średnia arytmetyczna jest stosowana do prezentacji danych statystycznych. Jest to jednak jedno z najprostszych narzędzi statystycznych i nie wystarcza do przeprowadzenia bardziej skomplikowanych analiz, ale daje ogólny i trafny pogląd. Oprócz średniej arytmetycznej w matematyce, naukach społecznych i statystyce stosuje się średnią geometryczną, średnią ważoną, średnią odciętą czy medianę. Średnią wylicza się, by potem tworzyć rozkłady czy odchylenia. Służy więc do opisania bardzo skomplikowanych zjawisk, także z rzeczywistości gospodarczej. W bankowości bardzo ważnym pojęciem jest średnia stopa procentowa.
rozwińTransza
Transza to znaczy część. Niektóre kredyty banki wypłacają nie jednorazowo, ale w transzach. Tak jest na ogół w przypadku kredytów na budowę domu oraz kredytów inwestycyjnych (w tym także budowlanych) dla przedsiębiorstw. Wypłacanie kredytu w transzach pozwala bankowi na monitorowanie sposobu wydawania pieniędzy, tego czy wydawane są zgodnie z umową, a w przypadku firm – także zgodnie z biznesplanem. Transze, ich liczba i wysokość ustalane są podczas podpisywania umowy o kredyt. Aby kredytobiorca mógł zgodnie z harmonogramem otrzymać kolejną transzę, musi rozliczyć wydatki z poprzedniej. Rozliczenie polega na przedstawieniu faktur i rachunków, choć na ogół bank rezerwuje sobie też prawo do zweryfikowania i oceny stanu faktycznego na miejscu prowadzonej inwestycji. Jeśli kredytobiorca nie rozliczy wydatków z poprzedniej transzy, bank może wstrzymać wypłatę kolejnej.
rozwińUbezpieczenie kredytu
Każdy kredyt to ryzyko zarówno dla banku, jak i kredytobiorcy. Często ryzyko to zależy od okoliczności zewnętrznych. Im dłuższy okres kredytowania (a najczęściej związana jest z tym wyższa kwota kredytu), tym ryzyko jest większe. Rozmaite rodzaje ryzyka można ubezpieczyć. Ubezpieczanie różnych rodzajów ryzyka przy zaciągnięciu kredytu w banku nazywamy bankassurance. Tak zatem, gdy bank udziela kredytu na samochód, żąda ubezpieczenia auto casco wraz z cesją polisy na jego rzecz. W przypadku kredytów hipotecznych ubezpieczana jest kupowana kredyt nieruchomość od takich zdarzeń jak powódź, pożar itp. Często ubezpieczenie obejmuje też samego kredytobiorcę – żeby bank miał pewność spłaty w przypadku jego śmierci lub utraty pracy. Ubezpieczenie podnosi wprawdzie koszt kredytu, ale zmniejsza ryzyko kredytobiorcy, czy też jego spadkobierców. Zmniejsza też ryzyko banku, dlatego w zależności od zakresu ubezpieczenia daje możliwość negocjacji marży i prowizji.
rozwińUbezpieczenie zdrowotne
Obowiązkowe składki zdrowotne, czyli na Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), zostały wprowadzone w 1997 roku i muszą je odprowadzać wszystkie osoby, które objęte są systemem ubezpieczeń społecznych. Daje ono prawo do opieki medycznej opłacanej przez NFZ. Dla osób pracujących składka wynosi 9 proc. całkowitego wynagrodzenia brutto. Dla prowadzących działalność gospodarczą oblicza się ją w skomplikowany sposób, bo jest to co najmniej 9 proc. podstawy wymiaru. Ta podstawą wymiaru jest z kolei 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w ostatnim kwartale poprzedniego roku. Osoby, które nie pracują i nie prowadzą działalności gospodarczej – mają dochody ze zleceń lub umów o dzieło – mogą wykupić dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne. Płacą wtedy składkę wynoszącą 9 proc. przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za poprzedni kwartał.
rozwińUCITS
UCITS (ang. Undertakings for Collective Investments in Transferable Securities) to nazwa pięciu unijnych dyrektyw regulujących działalność przedsiębiorstw wspólnego inwestowania, czyli po prostu otwartych funduszy inwestycyjnych, których jednostki uczestnictwa są ogólnie dostępne. Po ostatnim kryzysie władze Unii doszły do przekonania, że kupujących jednostki uczestnictwa w funduszach trzeba lepiej chronić. Każdy, kto inwestuje – ryzykuje. Ale tylko profesjonaliści mogą oszacować to ryzyko. Zwykli ludzie nie zajmują się na co dzień wieloma powiązanymi ze sobą i skomplikowanymi zagadnieniami rynkowymi. Najważniejsze postanowienie dyrektywy UCITS, która obowiązuje również w Polsce i obejmuje wszystkie działające u nas otwarte fundusze inwestycyjne, jest to, że profesjonaliści zarządzający funduszami mają obowiązek poinformować kupujących jednostki o ryzyku związanym z inwestycją.
rozwińUlga podatkowa
Ulga podatkowa oznacza, że korzystając z niej zmniejszamy wysokości podatku, lub odpisujemy wydane kwoty od dochodu, a w ten sposób zmniejszamy podstawę opodatkowania, przez co także płacimy mniejszy podatek. Ulgi związana są z wydatkami na pewne cele preferowane przez państwo. W ten sposób kieruje ono większe strumienie pieniędzy do wybranych sektorów gospodarki, gdyż płacącym podatki opłaca się korzystać z ulg. Ulgi podatkowe stosowane są zarówno w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT, jak i w podatku od osób prawnych CIT (na przykład firmy inwestujące w Specjalnych Strefach Ekonomicznych w związku z poniesionymi kosztami nowej inwestycji oraz tworzeniem miejsc pracy). W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, zakres korzystania z ulg podatkowych zależy od wyboru formy opodatkowania.
rozwińUmowa kredytowa
Umowa kredytowa to najważniejszy dokument ustalający wzajemne obowiązki kredytodawcy i kredytobiorcy. Prawo bankowe mówi bardzo dokładnie, co taka umowa powinna zawierać, a więc strony kredytu, kwotę i walutę, cel na jaki udzielony jest kredyt, zabezpieczeń kredytu, terminu udzielenia oraz terminów spłat. Z punktu widzenia kredytobiorcy najważniejsze jest, żeby bank wymienił w niej szczegółowo wszystkie koszty kredytu, takie jak oprocentowania i warunki jego zmiany, wysokość marży i prowizji, wysokość opłat związanych z prowadzeniem rachunku kredytu, czy innych opłat.
rozwińUmowa na czas nieokreślony
Umową na czas nieokreślony nazywa się taką umowę o pracę, w której nie jest określona data jej rozwiązania. Taka umowa powinna precyzować rodzaj zajmowanego stanowiska i wykonywanej pracy, datę jej rozpoczęcia, miejsce wykonania, wymiar czasu pracy oraz wysokość wynagrodzenia. Zasady zawierania umów o pracę na czas nieokreślony reguluje Kodeksy pracy. Pracodawcy w okresach dekoniunktury starają się unikać zawierania umów na czas nieokreślony z powodu kosztów pracy. Dla pracownika dużą zaletą takiej umowy o pracę jest stabilizacja, a w przypadku pracodawcy – możliwość zbudowania długofalowej współpracy i lojalności.
rozwińUmowa na okres próbny
Umowa na okres próbny zawierana jest po to, żeby pracodawca mógł sprawdzić wiedzę, doświadczenie, umiejętności, rzetelność wywiązywania się z zakresu obowiązków przez nowego pracownika. W tym czasie może on skonfrontować z rzeczywistymi warunkami predyspozycje pracownika do pracy na powierzonym mu stanowisku. Pracownik może również sprawdzić warunki pracy w zatrudniającej go firmie. W jednej firmie pracownik może być zatrudniony tylko raz na umowę na okres próbny. Ten rodzaj umowy poprzedza umowę na czas określony lub na czas nieokreślony. W umowie na okres próbny muszą być zawarte konkretne daty dotyczące tego okresu. Zgodnie z Kodeksem pracy, umowa na okres próbny nie może przekraczać trzech miesięcy.
rozwiń