Encyklopedia Finansów
Pieniądz
Pieniądz jest miarą wartości towarów i usług, a przez to podstawą wymiany gospodarczej. Zanim wymyślono pieniądz, handel odbywał się poprzez wymianę towaru za towar, czyli był to handel barterowy. Wymieniano w ten sposób głównie artykuły pierwszej potrzeby. Wraz ze wzrostem wymiany handlowej nasi praprzodkowie zaczęli używać do płacenia złota i kamieni szlachetnych. Potem pojawiły się monety, a wraz z nimi narodził się pieniądz. Z czasem okazało się, że pieniądze ze złota czy srebra, czyli pieniądz kruszcowy, trudno przewozić, a poza tym jest to niebezpieczne ze względu na możliwość rabunku. Władcy gromadzący w swoich skarbcach pieniądze kruszcowe wystawiali więc rodzaj zaświadczeń, żeby upoważniony mógł odebrać odpowiednią sumę „prawdziwych” pieniędzy ze skarbca. Takie były początki pieniądza papierowego, który zaistniał na skalę powszechną w XVIII w. Wraz z rozwojem bankowości pojawił się pieniądz bezgotówkowy, którego obieg polega na tym, że zobowiązanie jest regulowane z rachunku bankowego i pieniądz taki krąży jedynie pomiędzy tymi rachunkami. Teraz zaczyna się kolejna epoka – pieniądza elektronicznego. Tego pieniądza nie trzyma się w banku, choć wydaje go bank na podstawie tego, co wpłynęło na rachunek bankowy lub z udzielonego kredytu. Nosi się go ze sobą tak, jak banknoty czy monety, ale w przeciwieństwie do nich pieniądz elektroniczny nie istnieje fizycznie. Jest zapisem pewnego algorytmu na nośniku pamięci – karcie, dysku lub np. dysku smartfona.
rozwińPieniądz elektroniczny
Pieniądz elektroniczny to odpowiednik wartości rzeczywistego pieniądza, ale przechowywany elektronicznie na kartach czy należących do właściciela pieniądza urządzeniach. Wydawca pieniądza elektronicznego – czyli ten kto zamienia rzeczywiste pieniądze na zapis elektroniczny – ma obowiązek, żeby go zawsze, gdy tylko chcemy, wykupić i zamienić z powrotem na szeleszczącą gotówkę. Pieniądz elektroniczny może być wykorzystywany do dokonywania płatności bez konieczności zaangażowania w transakcję rachunków bankowych, gdy nosimy go przy sobie na odpowiednim nośniku, tak jak gotówkę. Transakcje pieniądzem elektronicznym nazywamy e-płatnościami lub płatnościami elektronicznymi.
rozwińPIN
PIN (skrót od angielskiego Personal Identification Number) to indywidualny numer osobisty służący do potwierdzenia przeprowadzenia transakcji. PIN najczęściej stosowany jest podczas wypłaty pieniędzy w bankomacie lub dokonywania płatności za pomocą karty płatniczej. Kod PIN to kombinacja czterech cyfr (od 0000 do 9999), która stanowi zabezpieczenie kart debetowych lub kredytowych. Zwykle trzykrotne wpisanie PIN-u skutkuje zablokowaniem nośnika (karty płatniczej), umożliwiając wykonanie operacji.
rozwińPiramida finansowa
Piramida finansowa to jeden z najbardziej znanych schematów oszustw finansowych. Twórcą był Carlo Ponzi i od jego nazwiska nazywana jest również schematem Ponziego. Polega na prostym mechanizmie: zysk każdego jej uczestnika sytemu zależy od wpłat kolejnych uczestników. Utrzymywanie piramidy wymaga zatem stałego dopływu kolejnych klientów, wabionych obietnicą wysokich zysków. Kiedy ich liczba się wyczerpie, piramida finansowa upada. Carlo Ponzi, wykorzystując ten schemat, oszukał w latach 20. zeszłego stulecia klientów na kwotę 15 mln dolarów. Znanym twórcą piramidy finansowej, która zawaliła się gdy zaczął się ostatni kryzys, był Bernard Madoff. Przyciągał przede wszystkich bogatych inwestorów, którzy mogli mu powierzyć nawet 65 mld dolarów. Madoff został skazany na 150 lat więzienia.
rozwińPIT
PIT to podatek od dochodów osobistych, a skrót pochodzi od angielskiej nazwy Personal Income Tax. Każda osoba, która uzyskuje dochody, ma obowiązek odprowadzania podatku PIT. Opodatkowane PIT są dochody uzyskane z pracy, renty, emerytury, zasiłku dla bezrobotnych, a także z działalności gospodarczej. Muszą go płacić również wykonujący wolne zawody oraz sprzedający prawa majątkowe, na przykład autorskie, czyli twórcy. W podatku PIT podstawą opodatkowania jest dochód, czyli różnica pomiędzy uzyskanym przychodem a kosztami jego pozyskania. PIT to także określenie druku urzędowego, na których każdy podatnik co roku składa deklarację podatkową. PIT został wprowadzony w Polsce w 1992 roku.
rozwińPłatność elektroniczna
Płatność elektroniczna (e-płatność) dokonywana jest przez internet, z komputera stacjonarnego lub urządzenia mobilnego, smarfona lub tabletu. Wraz z rozwojem handlu internetowego zaczęli powstawać pośrednicy realizujący płatności w ten sposób, że udziela się im zgody na dostęp do własnego rachunku w banku lub numer karty płatniczej dla realizacji konkretnej transakcji, pośrednik pobiera pieniądze i natychmiast informuje sprzedawcę, iż są one dla niego dostępne. Dzięki temu sprzedawca może niezwłocznie wysłać towar. Pośrednicy pobierają za to prowizje od sprzedawców i są one na ogół niższe niż prowizje od transakcji kartami płatniczymi. Kwestią sporną w przypadku płatności elektronicznych jest zakres dostępu do rachunku przez pośrednika. Problemem prawnym w przypadku e-płatności jest zakres dostępu do rachunku bankowego klienta przez pośrednika oraz jego odpowiedzialność za transakcję.
rozwińPłatność kartą
Kartą można zapłacić za wszelkiego rodzaju towary i usługi, wszędzie tam, gdzie jest ona akceptowana, czyli tam, gdzie są terminale płatnicze. Aby sprzedawcy opłacało się zainstalować terminal płatniczy, sklep musi mieć odpowiednio duże obroty, gdyż płaci on za dzierżawę terminalu oraz ponosi opłaty interchange, stanowiące odsetek od wartości transakcji. Te ostatnie zostały w 2015 roku bardzo mocno obniżone, co ma spowodować, że sprzedawcy będą chętniej instalować terminale i przyjmować płatności kartą. Podobnie sytuacja wygląda z płatnościami mobilnymi – umożliwiają one płacenie kartą, której fizycznie nie nosi się przy sobie, ale jej dane są zakodowane w aplikacji mobilnej zainstalowanej w smartfonie, albo płacenie bezpośrednio z rachunku bankowego, bez pośrednictwa karty. Kartą można płacić także za zakupy dokonywane w sklepach internetowych, z góry, podając jej numer i kod CCV albo przy odbiorze – w punkcie odbioru lub kurierowi. W zależności od formy płatności sklepy mogą pobierać dodatkowe opłaty.
rozwińPłatność za pobraniem
Płatność za pobraniem, czyli przy odbiorze, jest jedną z możliwych form płatności podczas robienia zakupów w sklepach internetowych. Płatności za pobraniem dokonuje się dopiero w chwili dostarczenia zakupów, na przykład przez kuriera. Płacić można gotówką, ale kurierzy z reguły są już wyposażeni w mobilne terminale płatnicze, dlatego możliwe jest również płacenie kartą lub przez aplikację mobilną w smartfonie.
rozwińPłynność
Płynność to zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Z płynnością mamy do czynienia wtedy, kiedy mamy wystarczającą ilość pieniędzy, żeby te zobowiązania spłacić. Jeśli nie zdążyliśmy w terminie spłacić raty kredytu, a wiemy, że otrzymamy wynagrodzenie dopiero za kilka dni, to znaczy, że straciliśmy płynność. W okresie dekoniunktury w gospodarce, obniżek wynagrodzeń i wzrostu bezrobocia sytuacja utraty płynności zdarza się coraz częściej, zarówno ludziom, jak i firmom. W przypadku firm rosną wtedy zatory płatnicze, a terminy wzajemnych rozliczeń wydłużają się. Utrata płynności nie oznacza, że firma musi upaść. Może porozumieć się z wierzycielami w kwestii wydłużenia terminów płatności i restrukturyzacji długów. Kiedy koniunktura się poprawi, taka firma ma szansę znowu stanąć na nogi. Ważne, żeby utrata płynności, jeśli już wystąpi, nie trwała zbyt długo. Instytucją, która w żaden sposób nie może sobie pozwolić nawet na najkrótszą utratę płynności, jest bank. Dlatego banki muszą mieć zawsze sporo większy zapas gotówki, niż potrzeba na bieżące wypłaty. Nazywają to „poduszką płynnościową”.
rozwińPMI
PMI to jeden z najważniejszych wskaźników koniunktury, obliczany przez firmę MarkIT dla 26 krajów, w tym dla Polski, oraz kilku regionów gospodarczych. Powstaje w wyniku ankiety przeprowadzanej co miesiąc wśród kadry kierowniczej dobranych przedsiębiorstw. Ankietowani odpowiadają na pytania o zmiany w wielkości produkcji, nowych zamówieniach, stanie zapasów oraz o to, jakie zmiany przewidują w najbliższej przyszłości. Odpowiedzi mogą być trzy: poprawa, brak zmian albo pogorszenie. Na tej podstawie oblicza się wartość wskaźnika, która może wynosić od 0 do 100. Większa od 50 oznacza, że koniunktura jest dobra, mniejsza – że jest słaba. Ważne jest również to, czy kolejne miesięczne wskaźniki są coraz wyższe, czy też coraz niższe, gdyż świadczy to o kierunku, w jakim zmierza sytuacja gospodarcza.
rozwińPodatek
Podatki to obowiązkowe daniny nakładane przez państwo na obywateli (czyli osoby fizyczne) oraz firmy. Władcy, czyli suwerenowie, pobierali podatki od najdawniejszych czasów. Kościół katolicki pobierał przez wieki dziesięcinę, miasta w średniowieczu pobierały cła od kupców. Były to z reguły podatki płacone w naturze – polegały na oddawaniu części zbiorów czy towarów. Obecnie wszystkie państwa mają określone systemy podatkowe, zależące od ich polityki społecznej i wielkości wydatków publicznych. Z podatków utrzymywana jest służba zdrowia, szkolnictwo, wojsko, policja, administracja państwowa i samorządowa, pomoc społeczna. Dzięki podatkom rządy mogą dokonywać wydatków publicznych, służących na przykład budowie infrastruktury, czy ochronie środowiska. Podatki mogą być nakładane na dochód lub na majątek. W Polsce podatki od majątku, takie jak od spadków, nieruchomości czy posiadanej ziemi, mają marginalne znaczenie. Większe znaczenie dla budżetu państwa mają podatki dochodowe – od dochodów osób fizycznych PIT i od dochodów osób prawnych, czyli przedsiębiorstw – CIT. Są to podatki bezpośrednie, w odróżnieniu do pośrednich, takich jak akcyza, cło, i VAT, które nałożone są na towary lub usługi i naliczane przy ich sprzedaży. Wysokość podatków, progresja podatkowa (czyli im wyższe masz dochody, tym wyższe płacisz podatki), wielkość wpływów z podatków w relacji do PKB świadczą o tym, czy państwo prowadzi bardziej czy mniej redystrybucyjną politykę, czyli dokonuje większych transferów społecznych od klas uprzywilejowanych do uboższych. Transfery społeczne to nie tylko rozdawanie zasiłków i pomocy socjalnej, ale na przykład dbanie o wysoki poziom edukacji czy dostęp do nauki i kultury w biednych i zacofanych regionach.
rozwińPodatek bezpośredni
Podatek bezpośredni to taki, który każdy objęty nim podatnik musi zapłacić od uzyskiwanych dochodów lub od majątku. Dotyczy to zarówno osób, jak i firm. Zasada działania podatków bezpośrednich jest prosta – tym większy podatek, im większe są uzyskane dochody lub wartość majątku. Do podatków bezpośrednich należą podatki dochodowe, czyli PIT od osób fizycznych i CIT od osób prawnych, oraz podatki majątkowe, jak podatek rolny, leśny, od nieruchomości oraz podatek od spadków i darowizn.
rozwiń