Encyklopedia Finansów
Consumer Price Index (CPI)
Consumer Price Index (CPI) to miara inflacji, czyli zmian cen towarów i usług konsumpcyjnych. CPI oblicza się na podstawie tzw. statystycznego koszyka zakupów, czyli notowanych co miesiąc zmian cen towarów i usług należących do tego koszyka. Skład koszyka odpowiada statystycznym potrzebom i preferencjom konsumentów w danym kraju. Analizuje się, ile i jakie produkty kupuje przeciętne gospodarstwo domowe oraz jaki jest ich udział w jego łącznych wydatkach i w ten sposób ustala się koszyk, a następnie ankieterzy sprawdzają zmiany cen towarów i usług. W Polsce badaniem indeksu CPI zajmuje się Główny Urząd Statystyczny (GUS). Indeks CPI jest nazywany „wskaźnikiem zmian kosztów utrzymania”. Banki centralne przy decydowaniu o wysokości stóp procentowych jako jedną z najważniejszych przesłanek biorą pod uwagę indeks CPI, czyli wysokość inflacji.
rozwińCredit scoring
Credit scoring jest metodą oceny ryzyka kredytowego klienta dokonywaną przez bank. Metoda ta polega na tym, że ryzyko kredytowe przedstawiane jest w postaci punktowej, przy czym: im więcej punktów otrzymuje kredytobiorca, tym większa jest jego wiarygodność i gwarancja wypłacalności. Bank zadaje klientowi pytania według pewnego wzoru – modelu scoringowego – i odpowiedzi klienta odpowiednio punktuje. Wiarygodność kredytowa konkretnego kredytobiorcy porównywana jest z profilami innych kredytobiorców, którzy uzyskali pozytywną decyzję kredytową. Jeśli starający się o kredyt ma podobny profil do kredytobiorcy, który już otrzymał kredyt i spłaca go terminowo, tym większą ocenę punktową otrzyma. Analiza scoringowa bierze pod uwagę: zawód, wykształcenie, status mieszkaniowy, dzielnicę, w jakiej zamieszkuje osoba ubiegająca się o kredyt, wysokość miesięcznych dochodów, okres zatrudnienia u obecnych i poprzednich pracodawców, posiadanie telefonu, stan cywilny, liczbę osób będących na utrzymaniu kredytobiorcy, posiadanie rachunków bankowych.
rozwińCrowdfunding
Crowdfunding to forma finansowania społecznościowego, polegająca na tym, że pewna społeczność, do której zwraca się potrzebujący finansowania, zbiera wspólnie pieniądze, żeby wesprzeć nimi jego projekt. Ogłaszanie takich projektów i zbiórek zwykle odbywa się przez internet, za pośrednictwem specjalnie stworzonych dla crowdfundingu platform. Wokół platform, które mają na celu wspieranie różnych projektów budują się społeczności zainteresowane ich finansowaniem. Zdarza się, że pieniądze zbierane są także za pośrednictwem serwisów społecznościowych lub blogów. Crowdfunding jest pewnym nowoczesnym trendem, sposoby finansowania są różne – od bezzwrotnego do wykupienia udziału w projekcie. Trend zapoczątkowany został w USA w 1997 roku. W Polsce działa Polskie Towarzystwo Crowdfundingu promujące ideę finansowania społecznościowego.
rozwińCzynsz
Czynsz to opłata za dzierżawę lub najem. Jest to kwota, jaką wynajmujący zobowiązuje się zapłacić na przykład właścicielowi mieszkania za prawo do jego użytkowania. Każdy kto wynajmuje pokój, dom, mieszkanie, biuro, sklep, musi płacić ustaloną kwotę właścicielowi lokalu lub nieruchomości. Do czynszu wliczane są koszty eksploatacji budynku, fundusz na jego remont, dostawa zimnej i ciepłej wody, odprowadzanie ścieków, opłata ogrzewanie i wywóz śmieci. Ponieważ leasing to również najem, opłaty leasingowe można także nazywać czynszem.
rozwińDane statystyczne
Dane statystyczne zbierane są po to, żeby stworzyć obraz pewnego wycinka rzeczywistości, również rzeczywistości gospodarczej. Są zbierana podczas badań, ankiet i spisów. W Polsce w najszerszym zakresie zbieraniem danych statystycznych związanych z różnymi aspektami życia społecznego i udostępnianiem ich zajmuje się Główny Urząd Statystyczny (GUS). Dane statystyczne z gospodarki i rynku finansowego są bardzo ważne dla prowadzenia działalności gospodarczej i inwestycyjnej. Zbierane przez GUS dane statystyczne objęte są tajemnicą statystyczną, co oznacza, że urząd nie może, kto i jakich dostarczył danych szczegółowych, a jedynie ich przekroje.
rozwińDanina
Daniny jak świat światem ludność płaciła suwerenom, czyli władcom. Daniny składano już w ustroju plemiennym – członkowie plemienia oddawali część łupów na utrzymanie wodza. Daninami są wszystkie obowiązkowe opłaty w formie pieniędzy (od czasu, gdy już je wymyślono), towarów bądź wykonanej pracy. W ustrój feudalnym, wraz z typową dla niego drabiną społeczną, system danin został bardzo rozbudowany – ci znajdujący się na niższych szczeblach oddawali daniny tym, będącym na szczeblach wyższych, a wszyscy mieli pewne obowiązki z tym związane. Podbijane państwa płaciły daniny, czyli trybuty, najeźdźcom, uznając tym swoją zależność. W Rzeczypospolitej szlacheckiej charakterystyczną formą daniny była pańszczyzna, systematycznie zwiększana. System ten był jednym z najważniejszych powodów, że jej ustrój gospodarczy stawał się coraz bardziej anachroniczny. A zatem danina jest pierwotną formą dzisiejszych podatków, które zresztą są tym słowem określane.
rozwińDeficyt budżetowy
O deficycie budżetowym mówi się najczęściej w przypadku budżetu państwa, samorządów lub instytucji publicznych. Kiedy wydatki państwa w ciągu roku są większe od jego dochodów powstaje deficyt budżetowy. I odwrotnie, kiedy dochody są większe od wydatków budżet ma nadwyżkę. Deficyt budżetowy może wynikać zarówno z szybszego zwiększania wydatków niż dochodów, jak też ze zbyt niskich dochodów bądź ich spadku przy utrzymaniu stałych wydatków. Rządy zwiększają wydatki nie zwiększając dochodów zazwyczaj pod wpływem wydarzeń politycznych lub społecznych – pod presją protestów lub strajków. Spadek dochodów poniżej planów przy ustalonych wcześniej wydatkach wiąże się zwykle z pogorszeniem koniunktury. Kiedy gospodarka wolniej się rozwija, budżet ma mniejsze dochody z podatków lub ceł. Zdarza się również tak, że rząd nie radzi sobie ze ściąganiem podatków i w wyniku tego dochody maleją. Deficyt budżetowy finansowany jest zazwyczaj nowymi długami zaciąganymi przez rząd lub innymi przychodami, na przykład z prywatyzacji.
rozwińDeflacja
Deflacja to długotrwały spadek cen. Oznacza także wzrost siły nabywczej naszych pieniędzy, bo dzięki spadkowi cen za taką samą kwotę możemy kupić więcej dóbr. I na tym kończą się jej zalety, bo do deflacji dochodzi wtedy, gdy w całej gospodarce jest za mało pieniędzy. Skoro pieniędzy jest za mało, mniej kupujemy, a producenci muszą obniżać ceny lub zmniejszać produkcję. A to już grozi obniżkami płac i wzrostem bezrobocia. Choć początkowo przy niższych cenach łatwiej decydować się na większe zakupy, gdy deflacja staje się trwała prowadzi do zmniejszenia produkcji, zwolnień, a nawet bankructw przedsiębiorstw. Skutkiem długotrwałej deflacji może być recesja, czyli sytuacja, w której gospodarka się kurczy, zamiast się rozwijać. Deflacja niekorzystna jest także dla budżetu państwa, bo skoro wszyscy mają mniej pieniędzy, mniej produkują, sprzedają i kupują, budżet ma mniejsze wpływy z podatków. To z kolei oznacza, że deficyt budżetowy może być większy niż planowano i budżet trzeba nowelizować, czyli zmienić za zgodą parlamentu.
rozwińDenominacja
Denominacja to obniżenie nominału wszystkich banknotów i monet, jakie zostały wyemitowane. Nie ma nic wspólnego z obniżeniem wartości pieniądza i jest zabiegiem czysto technicznym. Jest też operacją kosztowną, bo stare banknoty i monety trzeba w dość krótkim czasie zastąpić nowymi. W Polsce denominacja nastąpiła w 1995 roku. Spowodowana była tym, że w latach 80. I na początku lat 90. zeszłego stulecia inflacja była bardzo wysoka, więc do obiegu wprowadzano wciąż banknoty o coraz wyższych nominałach. Kiedy ceny zaczęły się stabilizować, używanie „starych pieniędzy” stawało się coraz bardziej niewygodne. Denominację przeprowadził Narodowy Bank Polski wymieniając stare nominały na nowe w stosunku 10.000 : 1. Gdy państwo dokonuje denominacji przez pewien czas stare nominały są również w obiegu, a po tym z góry ustalonym okresie nie można już nimi płacić, ale można je wymienić w bankach.
rozwińDepozyt papierów wartościowych
Depozyt papierów wartościowych to instytucja, w której rozliczane są wszystkie transakcje zawierane na giełdzie. Znaczy to, że gdy na giełdzie ktoś sprzeda choćby jedną akcję, informacja o transakcji trafia do depozytu papierów wartościowych, a ten przekazuje akcję, która została sprzedana, na rachunek kupującego, a pieniądze uzyskane ze sprzedaży na rachunek sprzedającego. Depozyt to również miejsce, w którym przechowuje się akcje i inne papiery wartościowe. Oczywiście nie w szafach, tylko w postaci zapisów elektronicznych. Wszystkie papiery wartościowe mają specjalne kody i dlatego, choć nie istnieją w postaci fizycznej (mówi się, że są zdematerializowane – dawniej były prawdziwymi papierami), depozyt może je odpowiednio księgować. Depozyty rozliczają nie tylko akcje, ale i wszystkie inne instrumenty finansowe, jakie są kupowane i sprzedawane na rynkach podlegających regulacjom prawnym. Od 2014 roku, w związku z unijnym rozporządzeniem EMIR, niektóre depozyty rozliczają też instrumenty pochodne, czyli derywaty, którymi handel odbywa się poza giełdami, pomiędzy bankami i firmami inwestycyjnymi. W Polsce izbą rozliczeniową jest spółka KDPW_CCP, należąca do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Jako jedna z pierwszych uzyskała ona autoryzację władz unijnych pozwalającą prowadzić działalność rozliczeniową na terenie całej UE.
rozwińDiscounted cash flow (DCF)
Discounted cash flow (DCF) to termin oznaczający zdyskontowane przepływy pieniężne firmy obliczane na podstawie matematycznej formuły. Stanowi on pewną prognozę tego, ile firma może zarobić w przyszłości. Na tej podstawie można wycenić wartość projektu lub całej firmy, bo wartość każdej firmy zależy od jej możliwości generowania dochodów. Wskaźnik DCF wylicza się na podstawie prognozy kosztów i przychodów na najbliższe trzy lata. Metodę zdyskontowanych przepływów pieniężnych stosują analitycy finansowi, inwestorzy, bankowcy – wszyscy którzy rozważają inwestycję w konkretną firmę lub pożyczenie jej pieniędzy na realizację nowych projektów.
rozwińDochód na członka rodziny
Dochód na członka rodziny liczy się dodając do siebie wszystkie dochody w gospodarstwie domowym, a potem dzieląc przez liczbę osób. Do tak obliczanego dochodu zaliczane są zarówno wynagrodzenia, jak wszelkie inne świadczenia i zasiłki. Oblicza się go zazwyczaj na okres jednego roku. To ważny wskaźnik ekonomiczny, bo pokazuje faktyczną zamożność gospodarstw domowych. Dochód na członka rodziny jest brany pod uwagę przy przyznawaniu różnych świadczeń i stypendiów socjalnych.
rozwiń